Wat werkt volgens de experts?

Wat zeggen experts uit wetenschap en praktijk en ervaringsdeskundigen over wat werkt bij het ondersteunen van gezinnen als het gaat om het leren van de taal aan kinderen? Het Expertisepunt Basisvaardigheden heeft een publicatie gemaakt met handvatten.

Kinderen zijn het meest taalgevoelig in de leeftijd van 0 tot 6 jaar en bouwen later voort op die taalbasis ^[1]. De thuissituatie speelt hier dus een grote rol is, maar gezinnen verschillen sterk. Niet alleen wat betreft activiteiten, talen en interacties, maar ook de vaardigheid van de ouders. Zo heeft volgens de Stichting Lezen en Schrijven één op de negen van deze ouders zelf moeite met lezen, schrijven en/of rekenen.

Vaardigheid van ouders

Die verschillen zijn invloedrijk. De vaardigheid van ouders beïnvloedt de taal van kinderen en hun schoolprestaties. Het is een voordeel als de taalbasis en de thuissetting aansluiten bij de school. Als je een achterstand in woordenschat hebt, is het moeilijker om goed mee te kunnen doen, ook in de niet-talige vakken. Kinderen in hoogopgeleide gezinnen hebben betere schoolprestaties dan kinderen met laaggeletterde ouders ^[2].

Spelenderwijs leren kinderen van taal, waardoor het plezier en (zelf)vertrouwen rondom taal wordt vergroot

Illustratie kind op schoot voorlezen — ‘Het gaat om plezier hebben in het spreken van taal, of dat nu tijdens een spel is, tijdens het koken of aan de eettafel.’

In Taal in het gezin: wat werkt volgens de experts?, een publicatie van het Expertisepunt Basisvaardigheden, schijnen experts uit de wetenschap, praktijk en uit de geleefde ervaring (de ervaringsdeskundigen) hun licht op gezinnen met jonge kinderen die moeite hebben met taal. Daaronder vallen ook meertalige ouders voor wie Nederlands niet de eerste taal is. Een gedeelte van hen is in andere talen wel vaardig.

Plezierig en ongedwongen

Volgens de experts zou de focus moeten liggen op meer plezier en op interactie tussen kind en ouders. Ervaringsdeskundige Wendy de Groot biedt haar kinderen allerlei spelletjes en boeken aan, maar dringt ze niet op. ‘Je moet niet krijgen dat ze het straks helemaal niet leuk vinden als je wat met ze wilt lezen omdat ze het gevoel krijgen dat het weer moet.’

Spelenderwijs leren kinderen van taal, waardoor het plezier en (zelf)vertrouwen rondom taal wordt vergroot, zowel bij ouders als kinderen. Die boodschap kan breder gedeeld worden, want het hoeft niet een belerend en verplicht karakter te hebben.

Zit lezen niet in de routine, maar wordt er graag samen gekookt? Ga aan de slag met recepten

Wat het kind leuk vindt, kun je volgens Martine van der Pluijm gebruiken als startpunt. De pedagoog, onderzoeker en lector Samenwerken aan een Taalrijke Omgeving voor Jonge Kinderen zegt: ‘Dat werkt, want het gaat om plezier hebben in het spreken van taal, of dat nu tijdens een spel is, tijdens het koken of aan de eettafel.’

Het gezin

Ouders die moeite hebben met taal kunnen daarvan stress ervaren. Met het kind talig bezig zijn wordt daardoor bemoeilijkt. Patricia Swagers is ervaringsdeskundige en vertelt over de spanning rondom voorlezen voor haar dochter. ‘Als ik grote stukken tekst zag, was ik er al klaar mee. Dan doe je het dus ook steeds minder.’

Om hulp te krijgen, moeten ouders eerst over het taboe en de schaamte heen. ‘Mensen verwachten het niet bij me, dat ik daar moeite mee heb. Ze zijn echt verbaasd als ik het ze vertel’, zegt Swagers, van wie de thuistaal Nederlands is.

Veerkracht en volharding

Ook contextuele factoren, zoals armoede en krappe huisvesting leveren stress op. Antje Dijk hield zich bezig met volwasseneducatie aan laaggeletterden en was beleidsmedewerker bij de gemeente Amsterdam, waar zij zich specifiek richtte op ouderbetrokkenheid en taal. Zij ziet de veerkracht en volharding van ouders, in een harde realiteit. ‘Bestaansonzekerheid heeft enorme impact: als je twijfelt of je vanavond wel of niet de kachel aan kan zetten, dan zijn spelletjes spelen en gezellige gesprekjes voeren niet het eerste waar je aan denkt.’

Voortbouwen en waarderen

Volgens Van der Pluijm en Cynthia Groff (onderzoeker aan het Kohnstam Instituut, gespecialiseerd in meertaligheid en diversiteit in educatie) is het noodzakelijk om je eerst goed te verdiepen in het kind en het gezin om zo te kunnen waarderen wat er al is. Daar kan dan op aangesloten en voortgebouwd worden. Zit lezen niet in de routine, maar wordt er graag samen gekookt? Ga dan aan de slag met boodschappenlijstjes en recepten.

Groff benadrukt dat waarderend denken ook gaat om meer diepgewortelde patronen. De ene taal, communicatie- of opvoedingsstijl is niet per se beter dan de andere. Groff: ‘Er zit juist kracht in een omgeving die heel anders omgaat met communicatie en taal. Door handvatten aan te reiken waarmee de aansluiting op school ook gemaakt kan worden, kan een kind opbloeien en kunnen beide omgevingen naast elkaar bestaan.’

De kracht van meertaligheid

Ook meertaligheid wordt nog geregeld gezien als een probleem, terwijl het juist een kracht is. Ervaringsdeskundige Sylwia Stawarz kreeg onjuist advies en stond voor een dilemma. ‘De toekomst van je kinderen is het belangrijkste voor jou als ouder. Mij werd aanbevolen om alleen Nederlands met ze te spreken. Maar ik ben Pools en ik sprak toen zelf nog helemaal geen Nederlands!’

Zo kunnen anderstalige ouders voor de keuze komen: gebrekkig Nederlands, communicatie vermijden of het advies in de wind slaan?

Ouders moeten aangemoedigd worden tot gebruik van de taal waarin zij zichzelf goed kunnen uiten

Het advies alleen Nederlands te spreken, is inmiddels achterhaald en wetenschappelijk weerlegd.

Volgens de onderzoekers helpt communiceren met kinderen in de thuistaal om een sterke basis in de taalontwikkeling van kinderen te leggen. Wanneer een kind een tweede taal leert, worden de neurale paden en het begrip van concepten (zoals vraag-antwoord interactie en bijvoeglijk naamwoorden) opnieuw benut. Ouders moeten aangemoedigd worden tot gebruik van de taal waarin zij zichzelf goed kunnen uiten.

‘Wat je vooral wilt voorkomen, is dat een kind denkt: ik moet nu m’n mond houden want ik weet de woorden nog niet, dus dan ga ik maar stil in een hoekje zitten.’

Relatie met school

Als ouders zich welkom en gewaardeerd voelen op school, dan draagt dat bij aan het leerklimaat en het contact tussen ouders en school. Belangrijk, want het is in het belang van het kind dat onderlinge verwachtingen, zorgen en vragen bespreekbaar zijn.

‘Staan alle klasgenootjes klaar met wat lekkers, behalve jouw kind, omdat je de brief niet had begrepen!’

Ook hier is waardering van meertaligheid wenselijk. De thuistaal is onderdeel van iemands identiteit, en door talen ruimte te geven, voelen meertalige ouders en kinderen zich ook welkom op school.

Onderzoeker Frederieke Groothoff: ‘Wat je vooral wilt voorkomen, is dat een kind denkt: ik moet nu m’n mond houden want ik weet de woorden nog niet, dus dan ga ik maar stil in een hoekje zitten.’

Om te zorgen dat iedereen zich prettig voelt, is passende communicatie ook onmisbaar. Swagers: ‘…en dan staan alle klasgenootjes op tijd klaar op school voor het schoolreisje, met allemaal wat lekkers. Behalve jouw kind, omdat je de brief niet had begrepen!’

Dit soort onwenselijke situaties kan voorkomen worden door eenvoudige taal (B1-niveau), visuele hulpmiddelen, audiomateriaal en tolkdiensten te gebruiken.

Tekst Erna van Burik Illustraties Suggestie & Illusie

Bronnen

Ook interessant

Voor gemeenten

De Gemeentelijke Gezinsaanpak Geletterdheid deelt op zijn website bouwstenen en ook voorbeelden vanuit gemeenten. Het doel is om relevante expertise, materialen en activiteiten aan elkaar te verbinden.

Hoe betrek je ouders?

Het Kohnstamm Instituut doet in dit rapport aanbevelingen voor gezinsgerichte taalprogramma’s. Het instituut inventariseert welke methoden werken voor laagopgeleide ouders.

Webinars voor professionals

Thuis in Taal deelt webinars over succesvol leren samenwerken met ouders in het belang van de taalontwikkeling van kinderen. Onder anderen bestemd voor leerkrachten en pedagogisch medewerkers.

Kennisblad laaggeletterdheid

De Stichting Lezen en Schrijven die zich inzet voor iedereen die moeite heeft met lezen, schrijven, rekenen en digitale vaardigheden, heeft een kennisblad gemaakt met een overzicht van laaggeletterdheid in Nederland.