‘Voortzetten wat goed ging en opschalen waar nodig’

Joost van Hoof is lector Urban Ageing aan de Faculteit Sociaal Werk & Educatie van De Haagse Hogeschool. Hij werkt nauw samen met Suzan van der Pas, lector van Sociale Innovatie en Ondernemerschap aan de Hogeschool Leiden en programmaleider van de Werkplaats Sociaal Domein Den Haag & Leiden. Beiden weten alles over hoe ouderen prettig thuis kunnen blijven wonen, al werkt dat in een grote stad net weer anders dan in een dorp. Van Hoof: ‘In mijn dorp zijn alle pinautomaten verdwenen en is er amper openbaar vervoer. In Den Haag komt er elke drie minuten een tram. Bovendien is daar een groot cultureel aanbod; vind je de pool- en voetbalclub niet leuk, dan is er wel een kookgroep voor islamitische vrouwen. Kortom: in de stad is álles aanwezig om het leven van ouderen prettiger te maken, in dorpen moeten bewoners het vooral van hun informele netwerk hebben. Tegelijk is er in de stad weer minder sociale cohesie.’

Waar is jullie werkplaats de afgelopen tijd mee bezig geweest?

Van Hoof: ‘In Den Haag, de meest gesegregeerde stad van Nederland, hebben we een grote verkenning gedaan naar armoede onder ouderen met een migratieachtergrond. Daar is op grote schaal sprake van. In een dorp heb je dergelijke grote groepen migranten met hulpvragen niet. Een ander project is Haags Ontmoeten, een plek in de wijk waar alle ouderen en hun mantelzorgers binnen kunnen lopen. In deze buurthuiskamers waar bewoners samenkomen voor een praatje of concrete hulpvraag hebben we bezoekers geportretteerd. We hebben onderzocht wie die bezoekers zijn en willen de komende tijd vooral ontdekken welke nieuwe activiteiten we kunnen aanbieden, passend bij waar deze senioren zelf behoefte aan hebben.’

Van Hoof is momenteel druk met het Kennisplatform Seniorvriendelijke Stad Den Haag, waar ook GGD Haaglanden en zorg- en welzijnsorganisaties bij betrokken zijn. Den Haag is sinds 2015 onderdeel van een wereldwijd netwerk van seniorvriendelijke steden dat wordt gerund door de Wereldgezondheidsorganisatie.

‘We hebben ook portretten gemaakt in het Vadercentrum, een buurtcentrum voor migrantenouderen in Laak, met name mannen. Daar hebben we verkend wat de afgelopen decennia de opbrengsten waren.’

Videoproject voor en door ouderen

Van der Pas omarmt de extra subsidie. ‘We kunnen daardoor meer verdieping aanbrengen in wat we al deden. De afgelopen jaren was dat bijvoorbeeld een videoproject waarbij we ouderen zelf hun leefomgeving in beeld lieten brengen. Daarvoor kregen ze een filmcursus zodat ze zelf konden filmen en monteren. Uit zo’n filmpje blijkt dan opeens hoe veel impact het verdwijnen van pinautomaten, buurtwinkels en bushaltes op een dorp heeft. Tegelijk laat het zien wat sociale cohesie kan doen. In het geval van een dorpje uit de Duin en Bollenstreek regelden bewoners zelf een buurtbus. In steden als Delft en Den Haag waren de opbrengsten van dit videoproject weer heel anders.’

De video’s dienen meerdere doelen. Van Hoof: ‘Als senioren samen zo’n video maken en het eindresultaat presenteren, smeedt dat een band. Daar is geen professionele filmmaker bij betrokken geweest, ze doen het volledig zelf, gecoacht door docentonderzoekers. Eén van de ouderen had ervaring met radio maken en deed de voice overs. Het project helpt ouderen zelf om eens over nieuwe onderwerpen te praten, ook onderling, bijvoorbeeld over de rol van mantelzorg. Als bewoners in hun directe omgeving geen mantelzorger kennen, kunnen ze dat al pratend ontdekken en indien nodig om hulp vragen. En wij als kijker horen over dagelijkse problemen waar zij tegenaan lopen die anders onderbelicht zouden blijven. Op het gemeentehuis in Delft, maar ongetwijfeld ook in andere steden, zwengelen de video’s de discussie aan over eventuele hiaten in het beleid.’ 

Eigen perspectief

Er zijn allerlei mooie bijvangsten van dit videoproject, vult Van der Pas aan. ‘Ouderen voelen zich erdoor empowered en gehoord, en ontmoeten mensen die ze anders nooit zouden ontmoeten. We hebben het project nu gedaan in Den Haag, Delft, Noordwijk en Leiden. Ondertussen hebben we een handreiking geschreven voor hoe je zo’n project opstart, hoe je ouderen benadert, begeleidt en hoe je zo’n première organiseert.’

Van Hoof: ‘Je kunt zo’n film landelijk inzetten om het gehele dossier van wonen en senioren te agenderen vanuit hun éigen perspectief. Essentieel, want te vaak komen landelijk enkel architecten en woningcorporaties aan het woord die precies denken te weten wat ouderen nodig hebben. Bovendien laten we in de film kinderen en kleinkinderen toelichten hoe zij het hebben ervaren dat papa, mama, opa of oma een paar jaar geleden van een eengezinswoning met tuin naar een flat is verhuisd, en we laten hen vertellen hoe ze zelf prettig oud hopen te worden.’

Concreet actie ondernomen

Van Hoof: ‘Met projecten die de afgelopen tijd goed liepen, gaan we uiteraard door. Van het videoproject is recent een tweede grote film gelanceerd, inclusief première in een theater waar senioren en afgevaardigden van de gemeente Delft en zorg- en welzijnsorganisaties bij aanwezig waren en met elkaar in debat gingen.’
Van der Pas: ‘Daardoor is er heel concreet actie ondernomen, naar aanleiding van de filmfragmenten. Bijvoorbeeld: ouderen uit Noordwijk lieten zien dat door de manier waarop ondergrondse vuilniscontainers waren geplaatst iemand achter een rollator of in een rolstoel er niet tussen kon. Door dit visueel te maken, zagen de betreffende ambtenaren direct wat de senioren bedoelden. Zodoende zijn alle bakken in heel Noordwijk na de film een kwartslag gedraaid.’

Hoe komen jullie met ouderen in contact? 

Van Hoof: ‘Als je een leuke activiteit inclusief koffie en wat lekkers regelt, komen ze vanzelf. Dat communiceren we via buurthuizen, lokale kranten maar ook via prikbordbriefjes in de plaatselijke supermarkt. Dat werkt goed.’
Van der Pas: ‘We beginnen bij de usual suspects die vaak toch al in beeld zijn, maar we proberen ook de kring eromheen te bereiken; juist die mensen willen we erbij hebben. In Den Haag en Leiden werken we nauw samen met respectievelijk het Stedelijke Ouderen Commissie en het Ouderenberaad Zuid-Holland Noord die landelijk weer zijn aangehaakt bij de Raad van Ouderen.’