Signaleren, agenderen en politiseren

Zoals met vele andere zaken volgde Nederland het Amerikaanse voorbeeld met enige vertraging. In de eerst helft van de twintigste eeuw waren er in ons land allerlei particuliere initiatieven die we als aanzetten voor het opbouwwerk kunnen bestempelen. De socioloog en latere politicus en burgemeester van Rotterdam Bram Peper wijst in 1972 in zijn proefschrift Vorming van welzijnsbeleid bijvoorbeeld op de oprichting van volks-, club-, buurt- en dorpshuizen om ‘de gemeenschapsband te versterken [1].’

In het visiedocument refereren de auteurs ook aan de in 1925 opgerichte Stichting Opbouw Drenthe in reactie op de armoede en uiterst beroerde huisvesting van de veenarbeiders destijds.

Al die initiatieven vormden een voedingsbodem voor de formele introductie van het opbouwwerk. Dat gebeurde in 1952, bij Koninklijk Besluit. Volgens Peper was dat vooral te danken aan de inspanningen van de toenmalige (in)formateur van dienst, Louis Beel. De katholieke politicus was indertijd voorzitter van de Nederlandse Vereniging voor Maatschappelijk Werk.

Ommekeer

Na een bloeiperiode in de jaren zestig en zeventig van de vorige eeuw, kwam het opbouwwerk in een neerwaartse spiraal terecht. De maakbaarheidsgedachte had plaatsgemaakt voor no-nonsensedenken en de respectievelijke regeringen bezuinigden vanaf 1985 stevig op het opbouwwerk.

‘Met dat overleg wilden we opbouwwerk als onderdeel van samenlevingsopbouw beter positioneren. Aan de hand van gesprekken met opbouwwerkers en onderzoekers hebben we een landelijke actieagenda opgesteld. We zetten daarbij vooral in op het toerusten van huidige en aanstaande opbouwwerkers via kennis, uitwisseling en steun. En daarmee indirect op zeggenschap en democratisering, ondersteunen en begeleiden van bewoners, werken aan veerkrachtige buurten en wijken, over domeinen heen.’

Pijlers en kenmerken

In het visiedocument definiëren de auteurs drie pijlers waarop het opbouwwerk moet worden gefundeerd: signaleren, agenderen en politiseren. Vereiste hierbij is dat opbouwwerkers, net als sociaal werkers in het algemeen overigens, zich er bewust van zijn dat zij primair géén uitvoerders van beleid zijn, maar een professie en een daaraan gekoppelde maatschappelijke opdracht hebben: een bijdrage leveren aan sociale rechtvaardigheid en collectieve verantwoordelijkheid.

Alle individuele verhalen samen, vormen een collectief verhaal over de maatschappelijke opgaven waarvoor een gemeenschap zich geplaatst weet.’ Illustratie Geert Gerard.
 

Praktisch betekent dit volgens Jeanet de Jong dat opbouwwerk begint bij de verhalen van mensen. ‘Door goed naar hun verhalen te luisteren, hoort de opbouwwerker wat burgers belangrijk vinden en wat er voor hen op het spel staat. Alle individuele verhalen samen, vormen een collectief verhaal over de maatschappelijke opgaven waarvoor een gemeenschap zich geplaatst weet.’

Verbinden, overbruggen, koppelen

Het grote belang van verbindingen leggen, zie je terug in de drie basisstrategieën van het opbouwwerk die De Jong en haar medeauteurs in het visiedocument onderscheiden. Ze grijpen daarbij terug op de driedeling van de Amerikaanse socioloog Robert Putnam in zijn boek Bowling Alone tussen verbinden, overbruggen en koppelen [2].

De eerste strategie is gericht op wat in het visiedocument wordt omschreven als het meest fundamentele niveau van het opbouwwerk, namelijk het stimuleren van verbindingen tussen individuele burgers.

Met de tweede strategie wil het opbouwwerk bruggen slaan tussen individuele burgers en lokale netwerken. Hierbij moet je denken aan een link tussen de burger en allerlei clubjes, van buurtmoestuinen, weggeefwinkels en informele ontmoetingsplekken of koken met en voor de buurt en instellingen, zoals openbare bibliotheken en wijkbedrijven.

Met de derde strategie ten slotte probeert het opbouwwerk lokale initiatieven en netwerken te verbinden met de instituties en beleid.

Toerusting van professionals

‘Met de pijlers signaleren, agenderen en politiseren die we geformuleerd hebben, stellen we voor om de aandacht te concentreren op toerusting van de professional. Zodat hij weet hoe hij zich in het spanningsveld tussen professie en beleid moet bewegen en de door de burgers aanhangig gemaakte kwesties, mede met hen, bij de beleidsmakers leert aankaarten. Het verhaal van de burger expliciteren, daar ligt de kern van het opbouwwerk.’

De komende tijd willen BPSW, Krachtproef en Movisie gebruiken om de reacties op het visiedocument te verzamelen en te bundelen. De Jong: ‘We zijn benieuwd naar wat het document teweegbrengt in de dagelijkse praktijk van opbouwwerkers, en welke kritische vragen en dilemma's het genereert. Ook horen we graag van bestuurders, ambtenaren, docenten en onderzoekers. Op basis van wat wij van alle partijen horen, gaan we een debat voeren, en kijken hoe we onze professie gezamenlijk verder kunnen ontwikkelen. Een stap voor stap-proces, dat in 2025 een voorlopig hoogtepunt moet krijgen bij de viering van honderd jaar opbouwwerk.’ 

Meepraten?

Het visiedocument is het begin van een gesprek over de bijdrage van opbouwwerk aan samenlevingsopbouw. Een breed gesprek, dat de initiatiefnemers willen voeren met straat en politiek. Wil jij er ook onderdeel van zijn? Dat kan via: samenlevingsopbouw@bpsw.nl

Tekst Jan van Dam Foto Taco Bijlsma