Wijkveiligheid vraagt om sterke sociale basis

Maar veiligheidsproblemen zijn ook samenlevingsproblemen. Burgers/bewoners vervullen hier een niet te onderschatten rol, in negatieve zin, maar ook in positieve zin. Met alleen heel veel blauw red je het niet, bovendien is daarvoor én het budget én de capaciteit niet aanwezig.

Nu is het genoeg

De geschiedenis leert dat het maatschappelijk initiatief van buurtbewoners een krachtige signalerende, preventieve en dempende rol kan vervullen bij veiligheidsvraagstukken. We kunnen wijzen op de inspanningen van bewoners in het Rotterdam van de jaren tachtig en negentig van de vorige eeuw. Naar de toenmalige acties van Annie Verdoold en medebewoners in de wijk Spangen tegen de terreur van Franse drugrunners, naar de inzet van de bewoners van de Rotterdamse Opzoomerstraat tegen drugsoverlast, vervuiling en criminaliteit (‘Nu is het genoeg!’). Hun inzet stond aan de basis van een brede Rotterdamse beweging.

Duizenden Rotterdamse straten zijn nu Opzoomerstraten. Heel, schoon én veilig is hun motto. Een klein bureau (Bureau Opzoomeren) van community builders vervult al meer dan 25 jaar een coördinerende rol. Ook in kwetsbare wijken van andere steden is een geschiedenis van bewonersactivisme tegen onveiligheid en drugscriminaliteit op te tekenen.

Maatschappelijke initiatieven

Het huidige maatschappelijk initiatief staat in deze traditie. In de bundel Community based veiligheid staan we stil bij drie hedendaagse voorbeelden. Het gaat om maatschappelijk initiatief uit de wijk voor de wijk door de wijk. Dat geldt voor het Vadercentrum Adam in de Haagse wijk Laakkwartier, voor de buurtmoeders van stichting MoedersKracht in Amsterdam Nieuw-West en voor Futsal Chabbab. De coaches van Futsal Chabbab zijn allemaal afkomstig uit de eigen Nijmeegse wijken en hebben zelf in de positie gestaan van de jongeren die ze coachen richting het afronden van een schoolopleiding.

Het in de Movisie-bundel geschetste maatschappelijk initiatief ontleent zijn kracht aan informaliteit, bereikbaarheid en een gastvrije, hartelijke bejegening. Wijkbewoners ervaren minder afstand tot hen dan tot officiële instanties. Buurtbewoners en jongeren laten zich door hen helpen en aanspreken (‘zij begrepen me’, ‘zij luisteren echt naar me’).

In het bijzonder rolmodellen hebben gezag en autoriteit. Zij zijn vaak meer dan anderen in staat jongeren op tijd te doen inzien dat sommige carrièrepaden beter vermeden kunnen worden. Dat is niet gemakkelijk, want de dagelijkse verleidingen in sommige wijken zijn groot. Met hand- en spandiensten in de drugseconomie is immers vele malen meer te verdienen dan met een bijbaantje als vakkenvuller in een supermarkt.

Grote kennis van de wijk

Community based veiligheid is geen nieuw perspectief. Stichting Maatschappij en Veiligheid heeft er decennialang aandacht aan besteed, eerst onder de naam Stichting Maatschappij en Politie (SMVP). Helaas leidt de stichting al ruim een jaar een slapend bestaan. De erfenis van SMVP is uitermate relevant voor het huidige maatschappelijk initiatief, speciaal het samenwerkingsverband dat ooit bestond tussen SMVP en het Landelijke Centrum Opbouwwerk (LCO) is een grote inspiratiebron [1].

Het huidige maatschappelijke initiatief met bewoners in de hoofdrol vraagt om versterking met krachtig opbouwwerk en andere eerstelijnswerkers bij het verbeteren van de veiligheid van wijken; maar dan wel werkzaam in hún geest: present, gekend, benaderbaar, betrouwbaar, betrokken en met een grote kennis van de wijk. Nog belangrijker: neem het perspectief van bewoners serieus. Hun kijk op onveiligheid is niet dezelfde als die van instanties.

Eenvoud en professioneel vakmanschap

Drie belangrijke samenwerkingspartners in de eerste lijn laten zich aanwijzen. Ten eerste de opbouwwerker. Hoewel kennisinstellingen en lectoraten al enige jaren wijzen op een revival van community building, vinden we de broodnodige opbouwwerkers nog maar beperkt terug in de collegebanken van de hogescholen.

Ten tweede de wijkagent. De wijkagent is de centrale persoon in het gebiedsgebonden politiewerk. In Angelsaksische landen spreekt men van ‘community policing’. Kwetsbare wijken hebben behoefte aan wijkagenten die de tijd krijgen om te investeren in wijkcontacten (in communities) en minder aan in auto’s surveillerende politiemensen. Helaas staat die tijd voor het investeren in wijkcontacten permanent onder druk.

Ten derde de jongerenwerker. Net als voor de opbouwwerker groeit de waardering voor deze sociale professional. Jongerenwerkers kunnen het verschil maken tussen de criminaliteit en een toekomst met perspectief, schreef de Amsterdamse wethouder Jongerenwerk Sofyan Mbarki recent [2]. Maar ook hier is er een achilleshiel: de versnippering en wisselende kwaliteit van het aanbod. Eenvoud en professioneel vakmanschap zijn hier de sleutelwoorden.

Professionaliteit

Ofwel: versterk het maatschappelijk initiatief gericht op wijkveiligheid met voldoende capaciteit aan professioneel eerstelijnswerk. Stel eisen aan hun professionaliteit en geef eerstelijnsfunctionarissen de tijd en ruimte om de verbinding met wijkbewoners en elkaar te maken. Samen kunnen zij een belangrijke rol vervullen bij het voorkomen en verminderen van onveiligheid. Niet alleen bij processen en manifestaties van ondermijning, maar ook bij andere vormen van onveiligheid, zoals overlast, geweldsmisdrijven, ruzies, intimidatie, en onveiligheidsgevoelen van meisjes en vrouwen.

Natuurlijk heeft de impact van de sociale basis grenzen, zeker bij zware vormen van ondermijning. Tops heeft dit duidelijk gemaakt voor de Vogeltjesbuurt en de Visserijbuurt in Tilburg, waar het dagelijks leven sterk vervlochten raakte met illegaliteit en criminaliteit. Daar is ondersteuning van gespecialiseerde (politie)diensten onmisbaar [3].

Toch is ook daar de insteek van community based veiligheid relevant. De Movisie-publicatie maakt dat duidelijk, net als recente initiatieven in Vlaanderen [4] en de activiteiten van de expertise-unit Sociale Stabiliteit van het ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid, in het bijzonder hun project Weerbare gemeenschappen tegen ondermijning. Want veiligheidsproblemen zijn ook samenlevingsproblemen.

Tekst Radboud Engbersen. Hij is expert sociale basis bij Movisie. Foto Fred Tigelaar