Koppels van gelijk geslacht worden weggepest uit de wijk en moskeebezoekers worden uitgescholden door omwonenden. Maar lang niet altijd komt het sociaal werk in actie. En niet alleen op discriminatie in het werkgebied reageren sociaal werkers niet altijd. Ook op discriminatie binnen de eigen organisatie komt niet altijd een adequate reactie. Volgens onderzoeksbureau IPSOS heeft 8 procent van de sociaal werkers discriminatie ervaren vanuit collega’s en 25 procent vanuit cliënten. Hierop reageren, ingrijpen en een aanpak opzetten gebeurt heel vaak niet. Beleid en procedures ontbreken zelfs vaak hiervoor.
Cliënte nooit meer teruggezien
Als ik eerlijk ben herken ik het ook wel uit mijn ervaring als sociaal werker vroeger. Discriminatie, racisme of homofobie waren niet direct thema’s waar we over spraken. Niet alleen discriminatie in ons werkgebied en naar collega’s toe, maar ook onze eigen vooroordelen naar cliënten op basis van onder meer afkomst, bleven vaak onbesproken. Terwijl ik wel zeker zulke vooroordelen had.
Zo kreeg ik een keer een cliënte overgedragen van een collega met de mededeling dat zij paranoïde was en zo snel mogelijk naar de ggz moest worden verwezen. De jonge vrouw van Marokkaanse afkomst zei dat haar oudste broer haar de hele dag in de gaten hield. Dat leek mijn collega, en mij ook, een broodjeaapverhaal: waarom zou haar broer zoiets doen?
Pas later toen ik meer kennis had over genderrollen in verschillende culturen realiseerde ik mij dat deze cliënte mogelijk de waarheid had verteld. Maar wij hadden haar al op voorhand niet geloofd. Ik heb de cliënte nooit meer terug gezien. Ik kan niet anders dan concluderen dat vooroordelen, stereotiepe beelden en een gebrek aan kennis van mijzelf en mijn collega hier debet aan waren.
Grapjes en subtiele opmerkingen
Het racisme in Giethoorn was overduidelijk: het gezin werd belaagd vanwege hun afkomst. Maar racisme komt daarnaast vaak ook subtieler tot uiting. In de zogenaamde grapjes en subtiele opmerkingen (‘Wat spreek jij goed Nederlands, zeg!’), in het minder serieus nemen van mensen van kleur, minder goed naar hen luisteren, in het steeds maar opnieuw vragen aan iemand met een donkere huidskleur waar die persoon vandaan komt (‘Maar waar kom je dan écht vandaan?’). Maar denk ook aan het minder goed signaleren van problemen zoals ik en mijn collega deden (zie ook het onderzoek De rol van etniciteit in het handelen van professionals basiszorg jeugd-ggz van Kennisplatform Inclusief Samenleven (KIS)).
Discriminatie en racisme zijn thema’s waar het sociaal werk niet omheen kan. Niet om heen mág. Waar we stevig beleid voor moeten hebben, waar we in getraind moeten zijn en wat op onze agenda moet staan. Zo voorkomen we situaties als in Giethoorn, collega’s die afhaken en cliënten die nooit meer op komen dagen.
Tekst Hanneke Felten. Ze werkt als senior onderzoeker en projectleider bij Movisie en Kennisplatform Inclusief Samenleven (KIS). Foto MacSiers Imaging
