Groep jongeren - foto Cinedoc

Onderzoeksmagazine Movisie
Sociaal fitte wijken

De kracht van het informele 

Niemand buitenspel

Movisie liep een jaar lang mee bij DB4ALL, een ontmoetingscentrum voor jongeren op de Donderberg in Roermond. Samen met de bewoners dragen ze bij aan een sociaal fitte wijk. Daarbij blijkt een familiegevoel en de inzet van rolmodellen een ijzersterke combinatie.

Het écht zien van de ander en het hebben van sociale contacten zijn letterlijk van levensbelang: mensen leven langer en voelen zich over het algemeen gelukkiger en lichamelijk gezonder als ze vrienden hebben en het gevoel hebben ergens thuis te horen (Marmot, 2015; Mattes & Lang, 2021; Mohnen et al., 2015). Bij jongerencentrum DB4ALL weten ze dit belangrijke thuisgevoel te creëren. Chaïb Ramdani, initiatiefnemer DB4ALL: ‘Wij zijn ook jong geweest. En wij zijn ook in de problemen gekomen. We dachten: ‘Wat als jongeren iemand hebben die hen begeleidt en helpt met de ontwikkeling van hun talenten. Iemand die wij misten in onze jeugd.’ Dat doen we met sport.’

DB4ALL - een tweede thuis

Midden in het centrum van de Donderberg – een wijk van Roermond – ligt DB4ALL (Donderberg For All). Dit jongerencentrum is het thuishonk van zaalvoetbalclub Tigers Roermond, maar biedt veel meer. Het initiatief is van en voor bewoners, en veel jongeren hebben hier een tweede thuis gevonden. Elke dag na schooltijd kunnen jongeren terecht voor ontspanning of een vertrouwelijk gesprek. Verder biedt DB4ALL jaarlijks plek aan vijftien tot twintig stagiairs van het mbo en hbo én aan twintig tot dertig jongeren met een taakstraf. De jongeren van DB4ALL initiëren en organiseren zelf activiteiten voor binnen en buiten de wijk, zoals het klusteam, de scholencompetitie, FC Straat en DB4ALL kookt.

De begeleiders motiveren de jongeren om hun talenten te ontwikkelen en het maximale uit zich zelf te halen. Ze wijzen geen enkele jongere af, maar stellen altijd de vraag: wie ben je, wat wil je en wat zijn je talenten? Zo krijgen de jongeren zelfvertrouwen en leren ze vaardigheden die de kansen op een mooie toekomst en een betaalde baan vergroten. Op deze manier draagt DB4ALL bij aan kansengelijkheid binnen de samenleving als geheel.



Continuïteit door familiegevoel

Wijken en buurten waar achterstanden zich concentreren, vragen om inspanningen die zich over een langere periode uitstrekken (Engbersen, Jansen & Janssens, 2022). Dit is met name van belang voor mensen in een kwetsbare positie, die in hun leven al vaak te maken hebben (gehad) met onzekerheid, discontinuïteit en die weinig vertrouwen hebben in instanties en hulpverleners. Continuïteit kan dan helend zijn (Spit, Jansen & Engbersen, 2021).

De begeleiders kennen de jongeren zelf vanaf hun prille jeugd, en ook hun familie en vrienden

Helaas ontbreekt dit veelal in het contact met professionals van instanties en hulpverleners, onder meer door het hoge personeelsverloop. Bewonersinitiatieven bieden deze continuïteit vaak wel. In het geval van DB4ALL spelen veel jonge kinderen bij de zaalvoetbalclub de Tigers. Hierdoor kennen de begeleiders de jongeren zelf vanaf hun prille jeugd, en ook hun familie en vrienden. Dit ‘familiegevoel’ wordt dan ook vaak genoemd als de kracht van het initiatief, bijvoorbeeld door stagiair Shafici Maalin: ‘Vroeger kwam ik om te voetballen en ik had het hier altijd naar mijn zin. Vanaf het moment dat ik hier kwam, heb ik het sociale gedeelte van mezelf ontwikkeld. Ik keek op naar de rolmodellen. Ik zag dat iedereen hier bezig was en dat ze dit vanuit hun hart deden. Dat zie je niet op veel plekken. Het voelt als een familie waar je onderdeel van wilt zijn.’

Chips in een sociaal fitte wijk

Op een zomerse dag in juni strijden meiden- en jongensteams om een plek in de finale van straatvoetbaltoernooi FC Straat. Dit gebeurt op het Cruyff Court ‘op’ de Donderberg. Elke jongere die aankomt bij het voetbalveld wordt begroet met een boks of knuffel. Degenen buiten het veld zorgen voor water, eerste hulp bij blessures, mentale steun en muzikale omlijsting. Sommigen delen een zak chips terwijl ze joelen om de voetbaltrucs die op het veld getoond worden.

Ho eens even: chips eten, dat past toch niet bij het beeld van sociaal en fit, zou de kritische beschouwer kunnen denken. Maar deze activiteit bewijst dat dit wel degelijk passend kan zijn. Want een sociaal fitte wijk gaat om meer dan alleen individuele gezondheid. Het is een gezonde en kansrijke sociale en fysieke leefomgeving, die uitnodigt tot meedoen en ruimte maakt voor sociale ontmoetingen, bewegen en thuishoren. Zo bezien past een zakje chips best in een breed plaatje van gezondheid, waarin er oog is voor elkaar en een gevoel van saamhorigheid.

Ridder te voet

In het boek Care, crisis and activism illustreert Eleanor Jupp hoe zorg voor elkaar wordt verleend in de context van bezuinigingen en hervormingen van de verzorgingsstaat. Zij noemt initiatieven als DB4ALL en ontmoetingsruimtes in de wijk een ‘zorgpraktijk’, waarbij een gat wordt gedicht waarin de overheid niet voorziet (Jupp, 2023). Ze vergelijkt deze laagdrempelige en preventieve initiatieven met multifunctionele ‘watten’, en zet die naast het gebruikelijke ‘pleisters plakken’. Ze signaleert daarbij het risico dat de effecten van de watten niet altijd direct zichtbaar zijn en daardoor extra kwetsbaar in tijden van bezuinigingen. In het geval van de DB4ALL wordt de waarde zeker gezien, ook al ligt die misschien verscholen achter sport, activiteiten en ‘hangende’ jongeren. Bijvoorbeeld door Matty Beckers, directeur basisschool Vincent van Gogh: ‘Hier op school zijn de kinderen vijf en een half uur binnen. Die overige achttien en een half uur zijn ze buiten. Thuis, maar ook op straat. Een wijkpartner als DBALL heb je nodig. (…) Wat zij kunnen betekenen, is sterker dan wat wij hier in die dagelijkse enkele uren kunnen uitdragen. Zij doen dit vooral buiten schooltijd; dag en nacht!’

Dit soort bewonersinitiatieven zijn afhankelijk van subsidies, maar structurele financiering ontbreekt veelal terwijl ze inmiddels onmisbaar zijn voor inwoners (Movisie, 2021). Daarmee zijn ze ‘ridder te voet’ met beperkte middelen.

Diepte-investeringen

Bewonersinitiatieven zoals DB4ALL doen aan diepte-investeringen: ze bouwen een langdurige relatie op met bewoners om goed te begrijpen wat hen drijft, belemmert en zou kunnen helpen.

Een pleister is bijvoorbeeld een tafeltennistafel plaatsen, zonder te weten of hier behoefte aan is

Tijd, geduld, vertrouwen en continuïteit zijn daarbij essentieel, zoals stagiaire Ikram El Qaouil ook aangeeft: ‘We willen een veilige omgeving bieden voor alle meiden. Wij leggen de focus op meiden van 12 tot 16 jaar omdat die vaak grote levensstappen nemen. Ze kunnen hier vragen stellen die ze mogelijk niet stellen aan hun ouders of broer of zus. Wij bieden een luisterend oor. We geven advies. Het is soms fijn als iemand met je mee kan denken. En soms is het fijn om weg te zijn uit de thuissituatie, die misschien niet altijd veilig is.’ De term diepte-investeringen gebruiken we in contrast met de soms snelle en oppervlakkige manieren waarin wordt geïnvesteerd in een wijk: de watten en verbanden zijn diepte-investeringen, een pleister is dan bijvoorbeeld een tafeltennistafel plaatsen, zonder te weten of hier behoefte aan is en zonder na te gaan in hoeverre die wordt gebruikt. Dat lijkt dan een goede investering, want ‘je stimuleert sporten’, maar je hebt geen weet van wat echt nodig is volgens de bewoners in de wijk.

Kweekvijver voor talent

Bij BD4ALL is sport het middel om jongeren te begeleiden in de ontwikkeling van hun sociale vaardigheden om hun kansen in de maatschappij te vergroten. Het gaat daarbij bijvoorbeeld om investeren in doorzettingsvermogen, samenwerking en discipline. In de veilige omgeving van BD4ALL leren de jongeren over de mogelijke lange termijn consequenties van hun handelen.

Jongeren

Oussama Moufid, fiscalist en betaald medewerker bij DB4all is daar een goed voorbeeld van: ‘Ik kwam hier al als kind. Plezier stond op één, maar het was ook belangrijk om te luisteren en respect te hebben voor elkaar. En je werd aangesproken op je gedrag. Er werd mij verteld: ‘Als je dingen wilt uitproberen, weet dat er bepaalde risico’s aan zijn verbonden die gevolgen hebben voor later.’ Ik heb sportieve vaardigheden opgedaan, maar ook discipline en doorzettingsvermogen geleerd. Ik heb geleerd hoe ik een jongere kan benaderen die een probleem heeft. Zo kun je een rolmodel zijn voor een nieuwe generatie.’ Meerdere jongeren hebben zich op deze manier bij DB4ALL ontwikkeld tot rolmodel. De nieuwste generatie jongeren kijkt tegen hen op. Dit is extra waardevol omdat de straat niet per se de plek is waar de beste voorbeelden te vinden zijn.

De straat op

Initiatieven zoals DB4ALL, die voortkomen uit de wijk, sluiten aan bij de energie in de wijk. Doordat bewoners zelf de activiteiten bedenken en uitvoeren, ervaren ze eigenaarschap en verantwoordelijkheid. Hierdoor kunnen ze anderen aanspreken op hun gedrag en het gedrag positief beïnvloeden. De mensen van DB4ALL fungeren als sleutelpersonen en bron van kennis voor wijkagenten, gemeenten en andere partners. Door het contact met vele bewoners zien zij immers vroegtijdig wat er gebeurt, welke onvrede er is en wanneer er iets mis dreigt te gaan. Als medebewoners kunnen zij meedenken hoe hiermee om te gaan, en hoe eventuele escalatie voorkomen kan worden.

Waar buitenstaanders ‘criminaliteit en hangjongeren’ zien, zien de mensen van DB4ALL talentvolle mensen

Een initiatief als DB4ALL manoeuvreert daarbij tussen verschillende rollen. De ene keer zijn ze als een vader of beste vriend van de jongere, de andere keer de agent. Door de relatie die ze hebben met de jongeren en de kennis over de wijk, handelen ze vanuit empathie en proberen ze de jongeren waar nodig tegen zichzelf in bescherming te nemen. Op deze manier zijn bewonersinitiatieven als DB4ALL een wezenlijk onderdeel van de sociale basis in de wijk.

Sport als middel

Het initiatief DB4ALL illustreert hoe het omzien naar elkaar door ‘sport als middel’ en het investeren in kansengelijkheid bijdraagt aan de brede gezondheid van wijkbewoners. Waar buitenstaanders 'criminaliteit en hangjongeren’ zien, zien de mensen van DB4ALL talentvolle mensen die in een kwetsbare wijk wonen. Zij werken vanuit empathie voor hun medebewoners en stimuleren de sociale veerkracht van de wijk. Vanwege het informele karakter en de lange relaties voelen jongeren zich veelal beter gehoord en gezien dan bij instanties en de overheid. Kortom: diepte-investeringen in bewonersinitiatieven betalen zich op korte en lange termijn uit. Voor de individuele bewoners én voor de gehele Donderberg als sociaal fitte wijk.

Tekst Lotte Thissen en Krista van Mourik Foto's Cinedoc

Literatuurlijst  

Literatuurlijst

  • Engbersen, R., Jansen, T., & Janssens, R. (2022). Het geheim van de lange relatie. Continuïteit als voorwaarde voor een effectief sociaal domein. Movisie.
  • Goede, M., & Kwekkeboom, R. (2013). Verspreiding, gebruik en effectiviteit sociale netwerkversterking. Onderzoeksverslag. Hogeschool van Amsterdam.
  • Jupp, E. (2023). Care, crisis and activism: The politics of everyday life. Policy Press.
  • Marmot, M. (2015). The health gap. The challenge of an unequal world. Bloomsbury Publishing.
  • Mattes, D., & Lang, C. (2021). Embodied belonging: in/exclusion, health care, and well-being in a world in motion. Cultural Medical Psychiatry, 45, 2-21.
  • Mohnen, S. M., Völker, B., Flap, H., Subramanian, S. V., & Groenewegen, P. P. (2015). The influence of social capital on individual health: is it the neighborhood or the network? Social Indicators Research, 121, 195-214.
  • Movisie (2021). Bewonersinitiatief van onmisbare waarde maar geld blijft knelpunt | Movisie: Utrecht.
  • Spit, N., Jansen, J., & Engbersen, R. (2021). Sociaal werk kampt op meerdere fronten met gebrek aan continuïteit – Sociale Vraagstukken