Bewegen richting een positieve toekomst

Het onderzoeksteam van Movisie bezocht vijf inspirerende plekken die stuk voor stuk laten zien hoe sport als middel niet alleen de gezondheid, maar ook het bredere gevoel van welzijn en de kansen voor jongeren kan verbeteren. Een analyse van hoe dat werkt.

Het is algemeen bekend dat sport en bewegen goed is voor de lichamelijke gezondheid. Maar ook op emotioneel, sociaal en intellectueel vlak kan het veel betekenen. Zo kan het bijdragen aan zelfvertrouwen, plezier en het gevoel ergens bij te horen. Het kan zelfs je informatieverwerking en concentratievermogen vergroten (Bailey et al., 2013). Het opbouwen van beweegkapitaal kan dus op langere termijn positieve effecten hebben voor bredere gezondheid en welzijn (Vervoort, 2022).

Bij jongeren ligt de kiem

De kiem voor het opbloeien van een sociaal fitte wijk ligt bij jongeren. Bij hen kan de groeiende kloof in kansen en bestaanszekerheid worden doorbroken. Sport kan hierbij uitstekend als middel worden ingezet. Dat begint bij de mensen die iets willen betekenen voor hun buurt. Zij trappen eens een balletje met de jongeren of organiseren een toernooi. Dan ontstaan vanzelf gesprekken over het leven in de wijk en hoe het gaat op school. Door gedeelde ervaringen en identiteit ontstaat een vertrouwensband. En dan begint de bal te rollen. Met sport als middel ontwikkelen jongeren hun talenten en het geloof in zichzelf. Het wisselgeld is hun schooldiploma en goed gedrag in de wijk. Zij groeien op tot rolmodel voor de volgende generatie.

Cijfers laten echter zien dat jongeren die opgroeien in een minder kansrijke omgeving vaak minder bewegen (Van Stam et al., 2021). Juist voor deze groep is het essentieel sport en bewegen in hun leven te integreren (Vervoort, 2022). Zeker na de coronaperiode, die over alle leeftijden een sterke afname veroorzaakte, met name voor kortgeschoolden (zie figuur 1).

Hiervoor is geen one size fits all oplossing. Inbedding in de lokale context en sociale waarde doen er toe om sport als middel in te zetten (De Boer, 2022). Zo laat Sneaky Fitness zien dat mensen al door kleine en simpele beweeguitdaging in de leefomgeving worden getriggerd samen te bewegen. Het verbeteren van het toekomstperspectief is essentieel voor jongeren die opgroeien in een minder kansrijke omgeving.

Vijf keer sport als middel

Futsal Chabbab is ontstaan in de wijk Heseveld in Nijmegen. Saïd Achouitar groeide hier op en zag jongeren de verkeerde afslag nemen. Hij voetbalde op hoog niveau en besloot in 2001 een balletje te trappen met jongeren in de wijk en ze aan hun schooldiploma te helpen. Inmiddels is Futsal Chabbab een door Movisie, Kenniscentrum Sport & Bewegen en NJI erkend welzijnsprogramma.
Give & gain is onder leiding van Milton Kortstam, sportmakelaar bij gemeente Amsterdam, ontstaan in Amsterdam Oost. Dit voetbaltoernooi groeide uit tot een jaarlijks grootschalig evenement met teams die zelfs in het buitenland bekend werden. Inmiddels biedt Kortstam vanuit de gemeente ook stageplekken waar jongeren doorzettingsvermogen, sociale vaardigheden en verantwoordelijkheidsgevoel ontwikkelen.
Presikhaaf University is in het Arnhemse Presikhaaf opgericht door Melvin Kolf en Nabil el Malki. Zij bundelden hun krachten om kansen en talentontwikkeling voor jongeren te vergroten en zo hun wijk positiever op de kaart te zetten. Melvin had een achtergrond in sport en Nabil in onderwijs. Dit werd de vervlochten rode draad bij Presikhaaf University.
Sneaky fitness nodigt mensen die onderweg zijn uit tot beweging in de publieke ruimte. Eva Coosje van der Velde ontwerpt nudging interventies waarmee de stad tot speelveld wordt gemaakt. Onderweg zijn wordt daarmee leuker en bewegen makkelijker. In de Rotterdamse wijk Bospolder-Tussendijken is onderzoek gedaan naar Sneaky fitness.
Stichting Boukie is gehuisvest in een voormalig buurthuis in Gorinchem. Mohamed Boukrouche groeide op in de buurt en zag dat deze plek niet toegankelijk was voor alle bewoners. Hij transformeerde het pand tot een veelzijdige ontmoetingsplek waar inwoners van alle leeftijden en achtergronden talenten ontplooien door sport, cultuur en educatie.

Aansluiten bij de wijk

De vijf voorbeeldinitiatieven begonnen allemaal als een sportactiviteit en groeiden uit tot een breed aanbod van sportieve, sociale en educatieve activiteiten voor de hele wijk. Zo wordt sport het middel om de leefbaarheid en sociale cohesie te verbeteren.

Jongeren die neigen naar de verkeerde afslag worden op het rechte pad gehouden

Bij Futsal Chabbab werd bijvoorbeeld een competitie bedacht waarmee niet alleen punten konden worden verdiend met een voetbalwedstrijd, maar ook door iets voor de buurt te doen. Oprichter Saïd Achouitar: ‘Je hebt verbinding door die buurtbijdragen. De winkeliers die voorheen overlast van de jongeren ervaarden zijn nu sponsors van hun activiteiten.’ Jongeren die neigen naar de verkeerde afslag worden op het rechte pad gehouden. Deze jongeren worden vervolgens, vanuit hun motivatie iets terug te doen voor de wijk, de rolmodellen voor de volgende generatie. Milton Kortstam van Give & gain heeft jongeren zien opgroeien tot profvoetballer, advocaat en accountant. En via de Presikhaaf University werken inmiddels al zes jongeren als conceptontwikkelaar bij het Openlucht Museum.

Sport als wisselgeld

Op tijd komen, verantwoordelijk met materiaal omgaan, normaal met mensen praten. Het is een greep uit de vaardigheden die de jongeren aanleren vanuit het aanbod van activiteiten bij de initiatieven. De regels zijn strak, omdat het doel helder is. Melvin Kolf van Presikhaaf University: ‘We hoeven niet altijd aardig gevonden te worden. Soms weten wij gewoon: dit is goed voor je. Waarom? Omdat ik het zeg. We stellen ons ook wel op als opvoeders. En dan komen ze er uiteindelijk wel achter dat het goed was.’ De jongeren vinden meedoen aan de wedstrijd het allerbelangrijkst. Dat biedt ruimte om discipline bij te brengen en gedrag te sturen: ‘Ze moeten periodiek hun schoolrapport laten zien’, zegt Achouitar van Futsal Chabbab. ‘Is dat niet goed, dan ga je naar onze huiswerkbegeleiding.’

Jongeren aan de bal

Tegelijkertijd is er ruimte voor eigenaarschap, inbreng en verantwoordelijkheid van de jongeren zelf. Regelmatig worden zij om input gevraagd over hun voorkeur en ideeën over de activiteiten. Mohamed Boukrouche van Stichting Boukie vertelt: ‘Zo hebben we nu een podcastruimte ingericht, waar ze podcasts kunnen opnemen en deze op onze Spotify-account kunnen delen. En we hebben een lokaal met een kledingdrukpers, waar jongeren hun eigen kleding ontwerpen.’

‘De jongeren zijn de toekomst. Als wij ons er niet voor inzetten, wie moet het dan doen?’

Vooral ná vijf uur en in het weekend zijn de jongeren actief. Dat vraagt een flexibele houding van de begeleiders. Kortstam: ‘Gesprekken met ouders, dat zou ik doen ongeacht of ik daar uren voor krijg. Als het nodig is om dat kind binnenboord te houden. Zij zijn de toekomst, als wij ons er niet voor inzetten, wie moet het dan doen?’

Spelregels van de wijk

De initiatiefnemers, maar ook de betrokken professionals, stagiairs en vrijwilligers komen vaak zelf uit de wijk. Dat maakt dat ze begrijpen wat de jongeren doormaken, hoe er naar hen gekeken wordt en welke taal ze spreken. Die herkenning is het fundament van de vertrouwensrelatie. ‘Je moet weten hoe ze denken en wat de spelregels zijn’, zegt Achouitar van Futsal Chabbab. ‘Dat kan je alleen weten omdat je het zelf hebt ervaren. Dat kun je niet uit de boeken halen.’ Samen met de jongeren wordt een gemeenschap gebouwd die elkaar niet laat vallen. Daarbij gaat het niet om goed presteren, maar keihard je best doen. Ook na een misstap blijft de deur openstaan. Kortstam, van Give & Gain: ‘Ook al word je op dat moment weggestuurd, je mag altijd terugkomen. Heel vaak als jongeren worden weggestuurd dan is het klaar. Wij zeggen nee, als jij denkt dat je het anders kunt doen dan gaan we het gesprek aan. En beginnen we opnieuw.’

Bij jezelf blijven in het samenspel

De grootste uitdaging voor het voortbestaan van de initiatieven ligt in het samenspel. Dit kan gaan over positionering ten opzichte van andere sociaalmaatschappelijke spelers. Of over de afhankelijkheid van de overheid, die vaak voor korte tijd financiering biedt. Ook Kortstam, zelf werkzaam bij de gemeente, ziet zich hierin soms beperkt. ‘Als er wordt bezuinigd dan is het op jongeren en sport. Sommige mensen begrijpen denk ik niet hoe belangrijk sport is in de ontwikkeling van jongeren. Meerjarige projecten zullen meer kans van slagen en effect hebben.’

De energie en flexibele koers van de lokale initiatieven staan vaak op gespannen voet met de formele structuur van subsidieverstrekkers: duidelijke plannen, draaiboeken van activiteiten en focus op aantallen deelnemers. Bij Stichting Boukie wordt daarom vaak gezocht naar financieringsvormen als crowdfunding. Boukrouche: ‘Hoewel bepaalde activiteiten volgens een schema worden aangeboden, hebben we geen strakke planning en vastomlijnd programma. En als activiteiten succesvol blijken te zijn, worden ze wel herhaald.’

Sport als middel zorgt ervoor dat de kansen en leefbaarheid voor de hele wijk worden vergroot

Succesfactoren voor een wijkgerichte aanpak bij complexe opgaven zoals kansenongelijkheid zijn onder andere ondersteuning voor langere termijn, ruimte voor experiment en aansluiten bij bestaande structuren door bewoners voorop te stellen (Stuij & Pulles, 2023). Vanuit de lokale initiatieven vraagt het doorzettingsvermogen, overtuigd zijn van je visie en uitdragen waar je voor staat. Of, zoals Achouitar het omschrijft: ‘Je moet dichtbij jezelf blijven, dondersgoed weten wat je wil en uitleggen waarom je doet wat je doet. (…) Zo kun je je eigen identiteit en onafhankelijkheid houden.’

Op weg naar een kansenvoorsprong

Deze lokale initiatieven laten zien dat het inzetten van sport als middel niet alleen bijdraagt aan de brede ontwikkeling van jongeren zelf, maar dat het de kansen en leefbaarheid voor de hele wijk vergroot. De kracht van rolmodellen is hierbij essentieel. Door de gedeelde ervaringen weten zij haarfijn de balans te houden tussen opvoeden, inspireren en het aanboren van de eigen inbreng en verantwoordelijkheid van de jongeren. Sport is het middel om de talenten van deze jongeren te ontwikkelen die met veerkracht worden geboren, zodat zij zichzelf én de wijk een positief perspectief op de toekomst kunnen bieden.

Tekst Yara Noordewier Foto Futsal Chabbab