‘Iedereen moet kunnen profiteren van de digitale samenleving’

4,5 miljoen Nederlanders hebben moeite met de gedigitaliseerde samenleving. Hoogste tijd om het digitaal sociaal werk te verbeteren. Daarom is het Actieplan Digitaal Sociaal Werk(t)! ontwikkeld. Mede-initiatiefnemer Marcha Hartman-van der Laan over het dichten van de digitale kloof.

Diverse deskundigen en organisaties, waaronder Movisie, hebben op 12 mei 2025 het Actieplan Digitaal Sociaal Werk(t)! gepresenteerd. Mede-initiatiefnemer Marcha Hartman-van der Laan, docent Social Studies aan de NHL Stenden Hogeschool in Leeuwarden, legt uit waarom het actieplan zo nodig is. ‘De digitale context is voor mensen zo allesomvattend. Het goed kunnen functioneren in deze context is een voorwaarde geworden om mee te kunnen blijven doen in de samenleving.’

Waarom moet iedereen in de sociale sector dit actieplan ondertekenen?

‘De beweging naar de digitale samenleving is een realiteit. Iedereen heeft het recht om daarvan te kunnen profiteren. De mensen die hiermee moeite hebben, kunnen niet alleen in grote (financiële) problemen komen, maar zijn ook steeds meer buitengesloten van diensten zoals woningbouw of uitzendorganisaties.’

‘Deze ondersteuning is nog onvoldoende ingebed in de werkwijze van sociaal werkers’

‘Dit zijn vaak de mensen die wij tot onze doelgroep rekenen en die onze ondersteuning meer dan nodig hebben. Deze ondersteuning is nog onvoldoende ingebed in de werkwijze van sociaal werkers. Daarnaast zijn veel organisaties in de sociale sector aan het onderzoeken of technologie ingezet kan worden in het werk. Juist bij onze doelgroep ligt exclusie op de loer en met dit actieplan willen we hier aandacht voor vragen door goede visievorming, beleid en ontwikkeling te agenderen, te stimuleren en kennis te delen.’

Met welke grote problemen worden mensen in de digitale samenleving geconfronteerd?

‘Sociaal werkers zien veel stress bij cliënten, omdat alles online geregeld moet worden. En er gaat ook veel mis, vooral op financieel gebied. Mensen zien rekeningen in de mailbox niet. Via achteraf betalen kopen zij te veel spullen waardoor er schulden ontstaan. Of het benodigde papierwerk is niet op orde of ze leveren het niet op de juiste manier aan bij de instanties, waardoor mensen op hun uitkering of op toeslagen gekort worden.’

Hoe kunnen sociaal werkers inwoners hierbij ondersteunen?

‘Sociaal werkers helpen nu al vaak bij vragen of verwijzen door naar digitale steunpunten. Maar niet alle sociaal werkers doen dit. De richtlijnen zijn per organisatie vaak verschillend.’

Christa Nieuwboer, programmaleider in zorg- en sociaal domein

‘Sociaal werkers zijn opgeleid om kritisch te zijn op hoe een samenleving is ingericht en om voor mensen op te komen die in het gedrang komen. Mensen helpen met hun documenten en procedures is niet slecht, het is wat je op korte termijn kunt doen om mensen uit de brand te helpen. Maar ik mis het grotere verhaal, de opgave die volgens mij de kern van het sociaal werk is.
Lees verder

Dat deze samenleving geconstrueerd is vanuit een beperkt aantal mensen met macht en toegang tot hulpbronnen. Dat de meeste mensen die macht helemaal niet hebben – en dat ze zelfs onderworpen worden door hen afhankelijk en verslaafd te maken.

De technologie wordt niet ingezet voor de publieke zaak, maar voor de winst van enkelen. We hebben dit ook láten gebeuren. Wat ik de afgelopen twintig jaar steeds heb gehoord is: technologie is niks voor sociaal werkers, wij houden ons bezig met echt contact. En ja, dat is ook superbelangrijk, ga daarmee door! Maar ik mis daarnaast het claimen van digitale mogelijkheden om het goede te doen.’

Het hele interview met Christa Nieuwboer lees je op movisie.nl

Welke kansen heeft digitalisering voor het sociaal werk en voor inwoners?

‘Nu al merk je in het werkveld dat laagdrempelige communicatie zorgt voor korte lijnen. Chat en WhatsApp worden erg gewaardeerd door cliënten en inwoners. Maar let op: dit is juist ook weer een zorg voor sociaal werkers en ook voor stagiairs van onze opleiding. Zij vinden het lastig om werk en privé in balans te houden.’

‘Ontwikkel een visie op technologie waarbij ook aandacht is voor exclusie’

‘Ook hier moet vanuit de organisaties beleid en een protocol op komen. Ik denk bijvoorbeeld aan werktelefoons die om 17.00 uur uit moeten. Of je hebt een speciaal team dat de chat beantwoordt. Daarnaast roept het gebruik van WhatsApp ook ethische vragen op. Dit geldt in toenemende mate ook voor het gebruik van AI.’

Hoe kunnen sociaalwerkorganisaties het digitaal vakmanschap stimuleren en de kansen van technologie omarmen, zodat inwoners beter geholpen worden?

‘Ontwikkel een visie op technologie waarbij ook aandacht is voor exclusie. Niet iedereen, en vooral de cliënten van het sociaal werk niet, vindt het prettig of is in staat om met technologie te werken. Analoge toegang en aanbod blijven belangrijk, zelfs noodzakelijk.’

Wat is er nodig van andere organisaties in het sociaal werk?

‘Opleidingen kunnen veel meer aandacht aan dit onderwerp besteden in het curriculum om aanstaande sociaal werkers beter voor te bereiden. De beroepsvereniging kan in dit onderwerp meer meedenken over beroepsontwikkeling in de digitale context/realiteit.’

Hans Versteegh, trainer en auteur Digivaardig sociaal werk

‘Bij de opkomst van sociale media kon je nog denken, dat raakt mij niet. Ik denk dat veel mensen daar nu bij AI anders over denken. Dat er nadelen aan digitale technologie kleven, hoef je nu vaak niet meer uit te leggen. Dat AI het gedrag van mensen beïnvloedt, is overduidelijk.
Lees verder

De uitdaging blijft dat je als sociaal werker niet precies weet hoe de technologie achter digitalisering werkt en op basis van welke normen en waarden iets in elkaar is gezet. En je kan dus ook niet goed inschatten welk effect digitalisering zal hebben.

We hebben wel bijgeleerd natuurlijk. We kennen voorbeelden genoeg waarbij mensen mede door digitalisering in de knel zijn komen te zitten. Mensen die in geestelijke nood zijn geraakt, bijvoorbeeld omdat ze niet aan de norm van een mooi succesvol leven kunnen voldoen, of aan een heersend schoonheidsideaal. Sommige mensen zijn verleerd om van persoon tot persoon sociale contacten aan te knopen. Anderen hebben online enorme schulden opgebouwd. Met die uitwassen gaan wij aan de slag.’

Het hele interview met Hans Versteegh lees je op movisie.nl

‘In onze bachelor-opleiding Social Work worden de studenten als zij in het werkveld op stage gaan, geconfronteerd met cliënten die moeite hebben om hun zaken digitaal te regelen. Ze vinden het moeilijk om een huurtoeslag aan te vragen, om online te bankieren of zich in te schrijven bij een woningbouwvereniging. Daardoor ontstaan problemen. In sommige gevallen is de stress hierover zo hoog opgelopen dat er voor andere hulpverlening op dat moment geen ruimte meer in het hoofd is.’

‘Vooral op het gebied van ethiek liggen er heel veel vragen’

‘Het is voor studenten lastig om hierbij ondersteuning te bieden, omdat zij zelf hier nog wegwijs in moeten worden. Maar ook omdat ondersteuning gemoeid gaat met privacygevoelige informatie, zoals een DigiD of inzage in een bankrekening. Mocht er tenslotte toch iets fout gaan bij het invullen, dan is het onduidelijk wie hiervoor verantwoording draagt. Niet alle organisaties hebben hiervoor beleid of een protocol.

Onze studenten van de master Social Work werken deels met verandervraagstukken vanuit hun organisatie die enerzijds liggen op het gebied van implementatie van technologie in de praktijk en deels op digitale vaardigheden van zowel cliënten als collega’s. Ook zij zien in de organisaties een gebrek aan beleid, visie en protocol. Vooral op het gebied van ethiek liggen er heel veel vragen.’

Tekst Julia Ketel
Foto Arie van der Meer/Fotostudio AM