Beleidsparticipatie door lvb’ers levert waardevolle inzichten op

Een proefproject in Eindhoven laat zien dat dat het goed mogelijk is om mensen met een licht verstandelijke beperking actief en volwaardig te betrekken bij het maken van beleid en dat het waardevolle inzichten oplevert.

‘Ik kwam hier binnen als bestuurder met een uitdrukkelijke wens om iets voor mensen met een lvb te doen. Dat komt ook voort uit het feit dat ik zelf een kind heb met een lvb. Ik weet dus heel goed waar je tegenaan loopt en dat deze mensen tot veel meer in staat zijn dan waar ze vaak credits voor krijgen. Onze maatschappij is hier nog onvoldoende op ingericht. In mijn eerste kennismaking heb ik al gezegd: wat ik graag zou willen bereiken, is dat deze groep meer gezien en gefaciliteerd wordt.’

Aan het woord is Janneke van Kessel, een van de twee stadsgezanten die sinds 2022 bij de gemeente Eindhoven werken. De gezanten zijn benoemd door de gemeenteraad. Hun rol is om op bestuurlijk niveau een doorbraak of versnelling voor elkaar te krijgen op complexe maatschappelijke opgaven. Van Kessel heeft als stadsgezant de portefeuille Inwonersparticipatie.

Het gemeentebestuur wil samen met experts aan de slag om diverse groepen te bereiken

In het coalitieakkoord sprak het gemeentebestuur de ambitie uit om samen met experts aan de slag te gaan met nieuwe ideeën en creatieve vormen om diverse groepen te bereiken. Daarbij richt de gemeente zich onder meer op jongeren, mensen die dreigen af te haken en nu ook op mensen met een licht verstandelijke beperking (lvb).

Succesfactoren en randvoorwaarden

In Eindhoven was weinig bekend over hoe mensen met een lvb op een betekenisvolle manier betrokken kunnen worden bij beleidsparticipatie. De gemeente gaf in 2024 opdracht aan Fontys Hogeschool om de stand van zaken in kaart te brengen en aanbevelingen te formuleren. Onderzoekers Arno Kierkels en Maja Ročak stuitten in hun literatuurverkenning vooral op één relevante bron: de handreiking Meer zeggenschap voor mensen met een lvb, uit 2022. Hierin bracht Movisie concrete succesfactoren en randvoorwaarden in beeld voor het vergroten van zeggenschap van mensen met een lvb, bijvoorbeeld rondom het creëren van een veilige sfeer, toegankelijk communiceren en echt ruimte geven aan de stem van betrokkenen.

Ze testten deze methodiek met ervaringsdeskundigen van zorginstelling Lunet in een participatietraject over toekomst van Eindhoven

Zij gebruikten de principes en inzichten uit het Movisie-onderzoek voor hun verdere verkenning en aanbevelingen aan de gemeente (Kierkels & Ročak, 2024, Beleidsparticipatie door lvb in Eindhoven)

Eerder had Movisie al de gereedschapskist Praat met mij ontwikkeld met methodieken om in gesprek te gaan met lvb’ers.

Ze testten deze methodiek binnen een aantal locaties met ervaringsdeskundigen van zorginstelling Lunet in een participatietraject over de toekomst van de stad Eindhoven. Dit leidde tot waardevolle inzichten en nieuwe perspectieven voor de stad.

Ervaringsdeskundige lvb’ers

Op basis van het Fontys-onderzoek ontwikkelde social designbureau AM in opdracht van Janneke van Kessel een nieuwe methodiek om inwoners met een licht verstandelijke beperking (lvb) beter te betrekken bij beleidsparticipatie. Dat deden de social designers in samenwerking met het Consortium Ervaringsdeskundigheid, een samenwerking tussen dertien zorgorganisaties. De ervaringsdeskundige lvb’ers uit diverse Brabantse gemeenten zijn door Fontys opgeleid om hun ervaringskennis als inwoner met een licht verstandelijke beperking in te kunnen zetten in onder meer participatietrajecten zoals die in Eindhoven.

Ervaringsdeskundigen kwamen met eigen perspectieven en inzichten; vaak heel praktisch, soms verrassend creatief en altijd waardevol

De ambitie was om samen een laagdrempelige methodiek te ontwikkelen die écht aansluit bij de doelgroep. Ook hierbij dienden elementen uit de Movisie-onderzoeken en methodieken als stevige basis.

Een groep ervaringsdeskundigen van het Consortium Ervaringsdeskundigheid heeft het concept van de methodiek uitgeprobeerd voordat deze werd ingezet in het participatietraject van de gemeente.

De methodiek werd vervolgens als pilot ingezet in een breder inwonerparticipatietraject over de toekomst van de stad Eindhoven.

Andere bril

In de pilot deelden lvb’ers bij verschillende wijkpunten van Zorginstelling Lunet en bij Stichting Carte Blanche hun ideeën over de toekomst van de stad Eindhoven. Bijvoorbeeld over onderwerpen als vervoer en inrichting van de openbare ruimte (Toekomst 040). De keuze viel op dit onderwerp omdat het een breed onderwerp is, waar iedereen over kan meedenken.

‘We zagen dat de mensen met een lvb echt een andere bril hebben waarmee ze naar de stad kijken.’

Tijdens de bijeenkomsten kwamen ervaringsdeskundigen met hun eigen perspectieven en inzichten; volgens de betrokkenen vaak heel praktisch, soms verrassend creatief en altijd waardevol.

Van Kessel: ‘We zagen dat de mensen met een lvb echt een andere bril hebben waarmee ze naar de stad kijken. Ze letten bijvoorbeeld op dingen waar wij soms helemaal niet bij stilstaan. Dat is echt een gemiste kans, als je die blik niet benut.’

‘Dat wil je: dat die mensen meer gaan meedenken. Andere gemeenten moeten dit ook gewoon doen’

De samenwerking leverde de gemeente Eindhoven een nieuwe methodiek op om inwoners met een lvb in beleidstrajecten mee te laten doen. Hierin is aandacht voor heldere communicatie, het stellen van begrijpelijke vragen en voor het creëren van een veilige en stimulerende omgeving.

‘Er werd naar ons geluisterd’

Roy en Shirley hebben een licht verstandelijke beperking. Samen met andere ervaringsdeskundigen werkten ze mee aan de ontwikkeling van de methodiek. Daarbij richtten zij zich vooral op het verkennen van wat wel en niet werkt bij het betrekken van mensen met een lvb. Beiden waren erg enthousiast over hun rol en de ruimte om mee te denken. Roy: ‘Hier werd gewoon naar ons geluisterd. Wij willen ons ervoor inzetten dat gemeenten meer doen met ervaring van inwoners. Dat hoeft niet per se alleen te gaan om mensen met beperkingen. Dat wil je: dat die mensen meer gaan meedenken. Andere gemeenten moeten dit ook gewoon doen.’

Heldere taal, geduld en vertrouwen

Het verloop én de inhoudelijke opbrengsten van de gesprekken met mensen met een lvb in de pilot lieten volgens de ontwikkelaars en de gemeente zien dat het goed mogelijk is om mensen met een lvb actief en volwaardig te betrekken bij beleidsparticipatie, mits er voldoende aandacht is voor randvoorwaarden zoals heldere taal, geduld en vertrouwen. Ook het opdelen van een grote brede vraag in kleinere vragen was volgens social designer Anne Ligtenberg van Studio AM belangrijk om stapsgewijs de ideeën en voorkeuren van deze groep inwoners in kaart te brengen.

‘Mijn droom is dat dit binnen de overheid de nieuwe standaard gaat worden’

De gemeente Eindhoven heeft de ambitie om deze aanpak structureel in te zetten. Niet alleen binnen stedelijke visievorming, maar ook bij andere beleidstrajecten. Van Kessel: ‘We gaan het nu toepassen op meerdere inhoudelijke onderwerpen. Niet meer eenmalig, maar structureel. En telkens kijken: hoe kunnen we de methodiek verder aanscherpen en verbreden? Mijn droom is dat dit binnen de overheid de nieuwe standaard gaat worden.’

Ze geeft aan dat ook wordt gekeken naar manieren om de groep ervaringsdeskundigen uit te breiden en om bij nieuwe thema’s steeds weer de juiste mensen te betrekken.

Laat je stem horen

Ook de ervaringsdeskundigen zelf benadrukken hoe belangrijk het is dat hun stem wordt gehoord: Shirley benadrukt dat je niet bang hoeft te zijn om je stem te laten horen. ‘Je hebt allemaal een stem. En het was gewoon mooi om te zien dat we hier ook echt gehoord werden.’
Roy en Shirley raden andere mensen met een lvb aan om zich te oriënteren op de speciale Fontys-opleiding tot ervaringsdeskundige voor mensen met een licht verstandelijke beperking en zich niet te laten tegenhouden door onzekerheid.

‘De ervaringsdeskundigen moedigden de rest van de mensen met een lvb aan om mee te praten’

De onderlinge samenwerking en het vertrouwen binnen de groep speelden volgens alle betrokkenen een belangrijke rol in het succes van de pilot. Social designer Ligtenberg: ‘De ervaringsdeskundigen moedigden ook de rest van de mensen met een lvb aan om echt mee te praten en hun stem te laten horen en dat werkte ook heel goed bij dit traject.’

Wat opviel, vertelt Ligtenberg, is dat de lvb’ers zich bewust zijn dat ze buiten de norm vallen en dat zij daardoor heel goed zicht hebben op andere groepen die buiten de norm vallen. ‘Het viel ons op hoe enorm empathisch zij zich opstellen naar andere kwetsbare groepen. Zo brachten ze rolstoeltoegankelijkheid veel onder de aandacht - ook als zijzelf geen fysieke beperkingen hebben - en bijvoorbeeld ook dat er meer opvangplekken moesten komen voor daklozen.’

Waardevolle inzichten

De pilot in Eindhoven laat zien: beleidsparticipatie door mensen met een licht verstandelijke beperking is mogelijk en levert waardevolle inzichten op. Maar het vraagt bewuste keuzes in aanpak en randvoorwaarden. Andere gemeenten kunnen uit deze methodiek inspiratie halen en hoeven niet zelf opnieuw het wiel uit te vinden. En vooral: ga niet praten over, maar met mensen.

Tekst Daan de Bruijn-van den Wijngaart en Shahrzad Nourozi
Foto’s werktafels Bureau AM
Foto Janneke van Kessel Twycer/Igor Roelofsen