Aanpak huiselijk geweld, niemand kan het alleen

Huiselijk geweld is geweld dat wordt gepleegd door iemand uit de huiselijke kring van het slachtoffer. Dat kunnen partners, ex-partners, gezinsleden, familieleden, huisgenoten en mantelzorgers zijn. Er kan sprake zijn van lichamelijke, seksuele en psychische vormen van geweld, en economisch geweld, door controle over geld of middelen. Partnergeweld en ex-partnergeweld komen het meeste voor.

Vrouwen vormen de grootste groep slachtoffers, maar ook mannen, kinderen en ouderen zijn slachtoffer van huiselijk geweld. Dat noemen we mannenmishandeling, kindermishandeling en ouderenmishandeling. Ook kan er sprake zijn van eergerelateerd geweld. Een iets minder bekende vorm van huiselijk geweld is oudergeweld. Dan plegen kinderen geweld tegen hun ouders. Huiselijk geweld komt binnen alle lagen en groeperingen van de bevolking voor (Rijksoverheid, z.d.).

Triggers

Onderzoek toont aan dat huiselijk geweld er in elke situatie anders uitziet (Steketee et. al., 2020). Denk aan vormen van psychisch geweld, fysiek en seksueel geweld, die kunnen oplopen tot geweld of verwaarlozing die fataal aflopen. Daarnaast blijkt dat de context waarin huiselijk geweld plaatsvindt, zeer divers is. Zo kan er sprake zijn van compassiemoeheid van de mantelzorger bij langdurige zorg. Of spelen stressbevorderende factoren, zoals verslaving, armoede of psychische problemen een rol.

Ook kan er sprake zijn van pedagogische onmacht of eigen (jeugd)trauma’s. De onderliggende en soms verborgen motivatie en trigger om geweld te gebruiken, varieert. Ook het palet van huiselijk geweld varieert in frequentie, aard, ernst en duur.

Juiste hulp

Inzicht in dynamiek, onderliggende triggers en patronen, onveiligheid én risicofactoren is noodzakelijk om aan alle betrokkenen de juiste hulp te bieden. Het is bekend dat geweld dat uit onmacht of frustratie voorkomt, om een andere aanpak vraagt dan geweld dat bedoeld is om te controleren en geweld waarbij dwang een rol speelt. Stalking, intieme terreur, ouderenmishandeling of bijvoorbeeld kindermishandeling vereisen elk een andere aanpak.

Er zijn daarnaast ook duidelijke genderverschillen bij geweld in relaties; vrouwen ervaren meer en ernstiger geweld dan mannen (Lünnemann et. al. 2020). De verschillende soorten geweld hebben ook andere gevolgen voor kinderen. Zo leidt partnergeweld tot emotionele onveiligheid en op de langere duur tot traumaklachten bij kinderen. Verwaarlozing daarentegen leidt tot meer hechtingsproblematiek (Buisman, 2020).

Ook opvattingen in gezinnen over gender zijn van invloed op de kans om huiselijk geweld mee te maken. Uit onderzoek onder transpersonen blijkt dat zij procentueel gezien vaak te maken hebben met geweld gepleegd door (stief)ouders en (stief)broers en -zussen (Oosterhout, 2018). In de praktijk blijkt dat het niet accepteren van de genderidentiteit van transpersonen een belangrijke oorzaak is voor dit geweld (Bussel, 2022).

Achter de voordeur

Als er sprake is van huiselijk geweld, is het allereerst belangrijk dat professionals zicht krijgen op wat er zich achter de voordeur afspeelt: hoe ziet het geweld of de verwaarlozing er precies uit? Dit blijkt ook uit onderzoek van het Verwey-Jonker Instituut (Steketee et. al., 2020). Een van de aanbevelingen is dat een betere screening en analyse van het geweld nodig zijn om maatwerk te kunnen bieden.

Gezinsprofielen zijn een hulpmiddel om geweldspatronen binnen gezinnen te herkennen (Lünnemann et. al., 2023). Zij geven een beter beeld van de verschillende verschijningsvormen van geweld.

Tegelijkertijd zijn de profielen niet in beton gegoten; soms overlappen ze elkaar, of blijkt de situatie na verloop van tijd toch anders in elkaar te zitten. Het doel van deze profielen is om inzicht te geven in de grote verschillen en daarmee in de verschillende vragen die professionals kunnen stellen (Drijfhout en Westerveld, 2024).

Veiligheidsrisico's

Bij huiselijk geweld is het ook noodzakelijk dat professionals alle relevante feiten in kaart brengen. Het negeren daarvan kan tot gevolg hebben dat veiligheidsrisico’s over het hoofd worden gezien, en dat kan levensgevaarlijk zijn. Het gaat bij huiselijk geweld niet om een vermoeden of een mening, maar om feitelijk gedrag en omstandigheden: wie doet wat en wanneer, met welke impact?

Taal is daarbij belangrijk. Woorden kunnen de ernst van de situatie verhullen en de dynamiek van geweld in gezinnen verbergen. Het begrip ‘ruzie tussen ouders’ krijgt een andere lading als blijkt dat de ruzie bestaat uit éénzijdig fysiek geweld. Het feitelijk uitvragen en daarmee analyseren van de situatie is nooit van één professional afhankelijk. Juist het samen met andere professionals verifiëren en aanvullen van het beeld, zorgt voor volledigheid. Dat betekent dat ook de mensen om het gezin heen een belangrijke bron van informatie zijn (Drijfhout en Westerveld, 2024).

Bij dreiging, controle, macht, angst en onveiligheid is het altijd belangrijk om mensen apart te spreken. Dat geeft hun de gelegenheid om vrijuit te praten, zonder angst voor represailles. Voorwaarde is wel dat er duidelijke afspraken zijn gemaakt over welke informatie gedeeld kan worden en op welk moment, zodat er achteraf geen druk op het slachtoffer kan worden uitgeoefend. De veiligheid van het slachtoffer moet altijd centraal staan en het is belangrijk om hierover afspraken te maken (Drijfhout en Westerveld, 2024).

Impulsieve en instrumentele agressie

Uit onderzoek naar agressie blijkt dat we onderscheid kunnen maken tussen twee subtypen van agressief gedrag. Enerzijds is er ‘reactieve’ of ‘impulsieve’ agressie. Anderzijds is er ‘proactieve’ of ‘instrumentele’ agressie.

Impulsief agressief gedrag is een emotionele reactie op bijvoorbeeld een frustratie of bedreiging. Instrumenteel agressief gedrag is ongevoelig, berekenend en gericht op het bereiken van een doel. Het doel van deze vorm van agressie is vaak status, dominantie of wraak (Kogel, de, 2018). Het zal duidelijk zijn dat het verschil tussen deze twee typen van invloed is op het handelen van professionals. Plegers van impulsieve reactieve agressie hebben baat bij een emotieregulatie training (Mulder, 2018). Bij proactieve agressie wil de pleger een doel bereiken. Hier is eerst bescherming voor het slachtoffer nodig.