‘Samenleving is veel veerkrachtiger dan we vaak denken’

Janny Bakker-Klein kijkt terug op 2024. De voorzitter van de raad van bestuur van Movisie over de arbeidsmarkt, armoede en schulden, de ouder wordende samenleving, lhbtiqa+, migratie en polarisatie.

Movisie staat midden in de samenleving. Dat is noodzakelijk voor een kennisinstituut dat zich bezighoudt met sociale vraagstukken. Na de Tweede Kamerverkiezingen in november 2023 zagen we een uitkomst van wat onderzoekers in de publicatie Niet boos, maar machteloos al constateerden: ‘De rode draad in alle onderzoek naar onbehagen is het gevoel van machteloosheid en van verbroken verbindingen, waaronder ook de verbinding tussen burgers en de overheid. Mensen hebben uiteenlopende zorgen, maar wat ze delen is dat ze zich daarin niet gehoord, niet gezien en niet begrepen voelen. Met vrijwel alle instanties ervaren mensen afstand en onbereikbaarheid. Letterlijk, maar ook figuurlijk, door onbegrijpelijke regels en gebrek aan inlevingsvermogen.’

Wij baseren onze kennis op de wetenschap, maar ook op professionele kennis en ervaringskennis

Maar Movisie maakt niet alleen sombere analyses. We beschreven tal van praktijken, die verbindingen in de samenleving wél tot stand brengen en waarvan we inmiddels ook weten dát die werken en waarom die werken. Wij baseren die kennis op de wetenschap, maar ook op professionele kennis en ervaringskennis. Onze kennis is ook in 2024 op diverse manieren benut voor zowel de beleidsontwikkeling als voor de uitvoeringspraktijk.

Ik noem enkele voorbeelden.

10 jaar transitiearena’s voor vernieuwing van de arbeidsmarkt

In 2024 was er nog steeds sprake van krapte op de arbeidsmarkt. Echter, ruim 1 miljoen mensen in Nederland profiteerden daar niet van. Het zijn mensen voor wie de eisen die onze arbeidsmarkt stelt niet haalbaar zijn, omdat ze een fysieke of psychische beperking hebben of omdat ze om andere redenen niet op de arbeidsmarkt mee kunnen doen.

Movisie brengt kennis uit de transitiearena's in bij de herziening van de Participatiewet.

Het overheidsbeleid bestaat al jaren vooral uit pogingen om mensen met arbeidsbeperkingen de arbeidsmarkt op te krijgen. De échte oplossing zit echter niet in het sleutelen aan deze mensen, maar in het laagdrempeliger en inclusiever maken van de arbeidsmarkt zelf. Dagbesteding, beschut werk, vrijwilligerswerk, sociale coöperaties en betaald werk zijn allemaal vormen van waardevol werk en zouden dus ook met elkaar onze arbeidsmarkt moeten vormen.

Al tien jaar werken honderden professionals via transitiearena’s aan vernieuwing en verandering van de arbeidsmarkt

Movisie besteedde in 2024 aandacht aan het feit dat al tien jaar vele honderden professionals uit het hele land via de zogenoemde ‘transitiearena’s’ werken aan deze vernieuwing en verandering van de arbeidsmarkt. Het is een beweging geworden, die niet meer te stoppen is. Mede dankzij de transitiearena’s zien we de uitvoering van de Participatiewet, de Wmo en de verschillende zorgwetten al steeds meer versmelten. Movisie brengt deze kennis nu ook in bij de herziening van de Participatiewet.

Passende ondersteuning bij armoede en schulden

Movisie besteedde in de week van het geld (vanaf 11 maart 2024) aandacht aan het weerbaarder maken van kinderen en jongeren voor de gevaren van de vele online verleidingen zoals kopen op afbetaling, online gokken, crypto, geldezels en de beïnvloeding van influencers. Geldproblemen en schulden zijn echter niet alleen een individueel probleem. Veel oorzaken van deze problemen zijn maatschappelijk van aard.

In juni organiseerden Movisie, Sociaal en Cultureel Planbureau en de Vereniging van Nederlandse Gemeenten een symposium over dit onderwerp, en met name over hoe mensen met gestapelde problemen beter bereikt kunnen worden. En in oktober organiseerde Movisie een succesvolle Focusweek armoede, waarmee we kennis over armoede en de gevolgen van armoede deelden met professionals in het sociaal domein.

De ouder wordende samenleving

Het versterken van de sociale basis is één van de hoofddoelen in het Gezond en Actief Leven Akkoord (GALA) en het programma Wonen, Ondersteuning en Zorg voor Ouderen (WOZO). Ook in het Integraal Zorgakkoord (IZA) komt de sociale basis vaak naar voren als een panacee voor de toekomstige tekorten in de zorg.

Zorgorganisaties en de centrale overheid denken vaak dat de sociale basis er al is

Zorgorganisaties en de centrale overheid denken vaak dat die sociale basis er al is, dus dat daar verder geen kosten aan verbonden zijn. Zij vergeten dat grote delen van onze sociale infrastructuur in de afgelopen jaren zijn wegbezuinigd en dat het herstel daarvan niet vanzelf gaat. De gemeenten moeten het gaan organiseren. Zij zitten momenteel aan de IZA-tafels, maar weten vaak niet wat werkt bij het versterken van de sociale basis, waar ze moeten beginnen en wie dat moet bekostigen.

Samen met tal van maatschappelijke organisaties en overheidsorganisaties is een brede agenda gemaakt met als titel Ouder worden 2040. Alle deelnemende partijen weten wat hen te doen staat. Ook kennisinstituten, zoals Movisie en Vilans, nemen hiervoor verantwoordelijkheid. Zo werkten Movisie en Vilans in 2024 samen aan kennisdeling en kennisbenutting ten behoeve van de uitvoering van de genoemde landelijke programma’s. Én aan het beschikbaar stellen van kennis aan (nieuwe) leden van de Tweede Kamer over nieuwe vormen van wonen voor ouderen, wat daarbij aan sociale infrastructuur nodig is en wat het belang is van de inzet van sociaal werkers daarbij.

Lhbtiqa+ monitor

2024 was het eerste jaar waarin Movisie, samen met Panteia en Ipsos I&O in opdracht van het ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap de Lhbtiqa+ monitor uitvoerde. De uitkomsten van de monitor maken duidelijk dat er nog veel te doen is om discriminatie en geweld tegen lhbtiqa+ personen omlaag te brengen.

Aandeel van de bevolking met een positieve houding ten opzichte van seksuele en genderdiversiteit neemt toe

Er was ook positief nieuws. In het algemeen neemt het aandeel van de Nederlandse bevolking dat een positieve houding heeft ten opzichte van seksuele en genderdiversiteit toe, hoewel het percentage met een negatieve houding ten opzichte van genderdiversiteit ook licht is toegenomen. Er is ook een positieve houding ten opzichte van intersekse personen (seksediversiteit).

Migratie

Op 2 juli 2024 werd het kabinet-Schoof beëdigd. Het migratiebeleid - en dan met name asielmigratie - werd een groot onderwerp in het politieke debat. De focus van het kabinet op vluchtelingen die in Nederland asiel vragen is verbazingwekkend, omdat niet asielzoekers, maar arbeidsmigranten de grootste groep migranten vormt. De instroom van asielzoekers is al meerdere jaren stabiel, met uitzondering van periodes van crisis zoals de oorlog in Syrië of Oekraïne.

De opvang van vluchtelingen in grote en sobere opvanglocaties blijkt schadelijk voor de ontwikkeling van kinderen

Movisie pleitte voor kleinschaliger opvanglocaties. De opvang van vluchtelingen in grote en sobere opvanglocaties blijkt namelijk niet alleen schadelijk voor de ontwikkeling van kinderen, maar belemmert mensen ook om mee te doen in de samenleving en staat de latere integratie in de weg.

Toenemende polarisatie

De oorlog in het Midden-Oosten trok in 2024 ook diepe sporen in de Nederlandse samenleving. De schokkende beelden van het menselijk leed dat zich in Gaza, in Libanon en ook in Israël afspeelt laten niemand onberoerd. In november kwam het in Amsterdam tot een uitbarsting van ongekend heftig geweld tussen pro-Palestijnse betogers en voetbalsupporters van Maccabi Tel Aviv.

Movisie kreeg in 2024 veel verzoeken om ondersteuning over hoe om te gaan met spanningen tussen overheid en burgers en tussen groepen burgers. We weten uit onderzoek al heel veel. Maar we weten ook dat de aanpak van dit vraagstuk, evenals tal van andere sociale vraagstukken, een lange adem vergt. Gezaghebbende rolmodellen kunnen een grote invloed hebben door het goede voorbeeld te tonen.

Movisie werkte met tal van samenwerkingspartners aan het zichtbaar maken en verder versterken van die goede voorbeelden. En dat geeft ook hoop voor de komende tijd. De samenleving is veel veerkrachtiger dan we vaak denken.

Tekst Janny Bakker-Klein