Zet een streep door schulden

Scheld schulden kwijt en begeleid mensen naar een schuldenvrije situatie met mentale en financiële reserves. Hierdoor minimaliseert de kans op allesoverheersende stress en nieuwe geldzorgen, schrijft Marc Mulder van Movisie.

Ondanks de vele onderzoeken en beleidsadviezen van het afgelopen decennium blijft schuldenproblematiek een hardnekkig verschijnsel. Het inzicht dat er iets fundamenteel fout zit, dringt nog maar moeizaam door, al lijkt er langzaamaan een kentering plaats te vinden. Op steeds meer plekken schelden gemeenten schulden kwijt, bijvoorbeeld in Arnhem, Leeuwarden, Eindhoven en Rotterdam. Ook heeft de Tweede Kamer sinds 1 juli 2023 de schuldsaneringstermijn gehalveerd van 36 naar 18 maanden in een poging de toestroom naar schuldhulpverlening te vergroten.

Laat het vinden van een passende oplossing waarbij stress zo veel mogelijk voorkomen wordt, centraal staan

Tegelijkertijd zijn deze maatregelen slechts noodgrepen om het vastgelopen systeem vlot te trekken en verandert er niets fundamenteels aan de manier waarop we omgaan met schulden.

Anders kijken

De huidige manier van kijken levert te veel problemen op. Mensen komen in een situatie terecht waarbij veel stress ontstaat doordat zij een betalingsprobleem moeten oplossen op een manier die niet bij hun situatie past. Deze stress heeft allerlei gevolgen die het vinden van een oplossing juist tegenwerken. Er wordt verwacht dat mensen rationeel en doordacht oplossingen zoeken terwijl dat vanuit een stressvolle situatie zo lastig is. Laat daarom het vinden van een passende oplossing waarbij stress zo veel mogelijk voorkomen wordt, centraal staan.

Zorg dat mensen recht hebben op een passende betalingsregeling. Daarmee geef je autonomie in het vinden van een oplossing en is hulpverlening alleen nodig voor diegenen voor wie het zelfstandig niet lukt om tot een oplossing te komen.
Vergroot de slagingskans door beter te luisteren naar de behoefte die bestaat en ga ruimdenkend om met oplossingen.
Zet een streep door schulden en bijbehorende stress en begeleidt mensen naar een schuldenvrije situatie met mentale en financiële reserves zodat de kans op nieuwe problemen en geldzorgen zo minimaal mogelijk is.

Gevolgen van geldzorgen

Geldzorgen zijn enorm stressvol en als deze stress van langere duur is, zijn de gevolgen desastreus voor mensen die het meemaken. Op langere termijn zijn de gevolgen van stress op de gezondheid, levenslust en arbeidsinzetbaarheid van mensen ook een maatschappelijk probleem dat grote kosten met zich meebrengt.

Mensen krijgen te maken met wirwar van eisen en verplichtingen die grotendeels gebaseerd zijn op willekeur

Het voortdurend leven met een probleem dat je niet kunt oplossen, leidt ertoe dat eigenwaarde en zelfvertrouwen afnemen. Stress leidt ertoe dat zelfs eenvoudige dingen nog maar moeizaam lukken en dat zelfzorg en zorg voor het gezin steeds lastiger worden. De enige manier om langere tijd met stress te overleven, is door je af te sluiten en het probleem te negeren. Maar daardoor zijn mensen steeds moeilijker te bereiken en komen ze almaar verder in de problemen.

Huidige blik op schulden

In de huidige aanpak van schulden zijn mensen voor het vinden van een oplossing aangewezen op de medewerking van de ‘schuldeiser’. Hierbij krijgen mensen te maken met een wirwar van eisen en verplichtingen die grotendeels gebaseerd zijn op willekeur. Elke schuldeiser heeft eigen beleid, eisen en regeltjes.

Probleem is dat de meeste mensen het zoeken en aanvaarden van hulp liever niet willen

Mensen met een betalingsachterstand hebben bij schuldeisers geen enkel recht op een passende oplossing voor het probleem. De oplossing die de schuldeiser eist past vaak niet bij de situatie van mensen die een oplossing zoeken, zeker niet als er meerdere betalingsachterstanden zijn. Natuurlijk zijn er schappelijke schuldeisers die werken met sociaal incasseren, maar dat lukt alleen als álle schuldeisers vanuit deze aanpak werken en dat is vaak niet het geval.

Liever geen hulp

Doordat er geen recht is op een passende oplossing komen mensen in een langdurige situatie van stress terecht. De noodzaak om een probleem aan te pakken wordt gevoeld, maar er zijn geen oplossingen voorhanden. In plaats van te zorgen voor een beter recht op een passende betalingsregeling is hulpverlening de oplossing die nu geboden wordt.

Probleem is dat de meeste mensen het zoeken en aanvaarden van hulp liever niet willen. Het is het onderkennen van je eigen falen en toegeven dat je iets niet zelf kunt. Ook schaamte speelt hierbij een grote rol.

Beter luisteren naar de behoefte die bestaat en ruimdenkend omgaan met oplossingen vergroot de slagingskans

Een van de manieren om dit probleem te ondergraven is vroegsignalering van schulden. Daarbij zoeken hulpverleners mensen met een (beginnende) betalingsachterstand thuis op. Een kostbare maar effectieve methode als het goed wordt uitgevoerd, maar ook enigszins betuttelend en overbodig als de hulpverlener tot dezelfde oplossing komt die mensen eerder zelf voor ogen hadden. Het komt regelmatig voor dat een schuldeiser een eerder voorgestelde oplossing geweigerd heeft die, nu er een hulpverlener aan te pas komt, wél geaccepteerd wordt.

Begeleid mensen naar een schuldenvrije situatie met mentale en financiële reserves zodat de kans op nieuwe geldzorgen zo minimaal mogelijk is.

Door te zorgen dat mensen recht hebben op een passende betalingsregeling geef je autonomie in het vinden van een oplossing en is hulpverlening alleen nodig voor diegenen voor wie het zelfstandig niet lukt om tot een oplossing te komen.

Helpen is luisteren

Het is al een enorme drempel die men over moet om aan te kloppen bij hulpverlening. Als men deze stap eenmaal genomen heeft, wordt er vaak meteen een nieuwe drempel opgeworpen. In plaats van te luisteren naar het verhaal van mensen en de oplossing die zij voor ogen hebben, gaat de hulpverlening uit van een van tevoren bepaalde aanpak.

De hulpverlening bepaalt in veel gevallen welke stappen er genomen moeten worden en wat de regels en voorwaarden zijn. Dit is een verdere aantasting van de autonomie, terwijl dit juist enorm belangrijk is voor mensen. Zo ontstaan er regelmatig problemen rond het bezit van een auto, het uitgavenpatroon, huisdieren of abonnementen op bijvoorbeeld streamingdiensten. Waar het dan niet over gaat, is hoe belangrijk deze zaken kunnen zijn in het leven van mensen.

Mensen krijgen vaak niet de kans om te kiezen voor een oplossing waarbij ze wat voor hen belangrijk is kunnen behouden. Hierdoor ontstaat extra stress wat de kans dat een oplossing bereikt wordt alleen maar verkleint. Beter luisteren naar de behoefte die bestaat en ruimdenkend omgaan met oplossingen vergroot de slagingskans.

Schuldhulpverlening

De huidige manier van werken van schuldhulpverlening is gericht op maximaal aflossen tijdens een periode van 18 maanden waarna kwijtschelding van het restbedrag plaatsvindt. Maximaal aflossen betekent ook minimaal geld overhouden om van te leven. Deze oplossing komt vaak bovenop een soms al jarenlange stressvolle periode van leven met schulden.

Er wordt inmiddels steeds vaker gewerkt met een saneringskrediet waardoor de aflossingsperiode wat soepeler kan verlopen, aflossen staat nog steeds centraal. In de praktijk wordt met schuldsanering gemiddeld minder dan 5 procent van de originele schuld afgelost, een bedrag dat wat schuldeisers betreft verwaarloosbaar is.

Wat er nauwelijks gebeurt tijdens een schuldsanering is mensen voorbereiden op de periode ná de schuldsanering, terwijl dat juist is wat schuldeisers willen. Voorbereid zijn op de periode na de sanering is vrijwel onmogelijk in een stressvol systeem waarin mensen maximaal moeten aflossen en met allerlei verplichtingen te maken krijgen. Er is geen ruimte om te sparen en er is geen ruimte om tot rust te komen en je leven weer in eigen handen te nemen. Als er al nazorg geboden wordt, is dat wel het laatste wat mensen willen na een lange periode met verplichtingen.

De manier waarop we schuldhulpverlening georganiseerd hebben, werkt tegengesteld aan wat nodig is. Zet een streep door de schulden en bijbehorende stress en begeleid mensen naar een schuldenvrije situatie met mentale en financiële reserves zodat de kans op nieuwe geldzorgen zo minimaal mogelijk is.

Marc Mulder is senior ervaringsdeskundige bij Movisie