'Zie elkaar, ken elkaar’

Selina van der Steen is leerling-verpleegkundige bij Opella en werkt in een verpleeghuis voor mensen met dementie. In september begon ze aan de HBO-V-opleiding, dus dit leertraject kwam precies op tijd. ‘We kregen drie trainingen. Het belangrijkste wat ik heb geleerd, is dat reablement gaat over: mogelijkheden zien en oplossingen zoeken. Op de eerste training leerden we hoe je cliënten kunt ondersteunen vanuit het reablement-gedachtegoed. Tijdens de tweede training reflecteerden we op onszelf: waarom lukt het mij wel of niet om bewoners zelfredzamer te maken? We hoorden over een verpleegkundige die een man moest helpen douchen, terwijl hij het vier keer per week prima zelf kon; waarom zou je het die ene dag dan overnemen?’

Ambassadeur

Van der Steen vond de reablement-insteek zo goed dat ze zich als ambassadeur voor het project heeft opgegeven. Ambassadeurs ondersteunen de eigen ouderenorganisatie bij het anders inrichten van processen. ‘Wij gaan dit binnen Opella implementeren. Op de werkvloer zie ik nu al wat de meerwaarde is. Als bewoners bij de ochtendzorg zelfstandiger zijn, heb ik meer tijd om bij hen aan tafel te zitten of samen leuke dingen te doen. Ik praat er ook graag over met collega’s: ‘Waarom neem je het van die meneer over en laat je het hem niet zelf doen?’ De meeste collega’s staan er open voor om dat oude zorghart van hen te laten beïnvloeden door deze nieuwe manier van werken. Bij een man met Parkinson heb ik de reablement-manier van werken bewust ingezet en achteraf met hem besproken. Ik zei: ‘Vandaag doen we het anders. We kijken wat u zelf kunt, en ik help zodra dat nodig is.’ Aan het eind van de dag was hij heel blij met wat hij allemaal nog kon en vertelde hij trots aan z’n vrouw: ‘Weet je wat ik vandaag gedaan heb?!’’

Zelf brood smeren

Vaak schuilt de meerwaarde in kleine dingen. ‘Wij hebben woonassistentes die ’s ochtends altijd broodjes jam smeren, want dat lusten alle bewoners. Nu gaan zij naast de bewoner zitten om samen dat broodje te smeren, met beleg waar deze bewoner die dag zin in heeft. Bij intakegesprekken vragen we wat deze bewoner vroeger zelf deed en leuk vond, om daar zoveel mogelijk van over te nemen. Eén meneer luisterde altijd naar Golden Earring. Dan draaien we dat toch? Iemand anders houdt van koken, dus zij geeft een kookcursus voor studenten. De uitdaging is om niet alleen het zorgpersoneel bewuster te maken van het reablement-gedachtegoed, maar iedereen.’

Ingrid Bulsink, projectleider Domeinoverstijgend Samenwerken Foodvalley, licht het project verder toe. ‘Ouderen willen regie houden over hun leven, actief blijven en betekenisvolle keuzes maken. Tegelijkertijd vraagt de zorgsector om oplossingen die toekomstbestendig, duurzaam en mensgericht zijn. Elke inwoner heeft passende ondersteuning nodig én je wilt voorkomen dat professionals op een eilandje werken. Als een wijkverpleegkundige een ondersteuningsvraag krijgt om te helpen bij douchen, maar deze meneer blijkt samenwonend met een vrouw die somber is, wat moet die wijkverpleegkundige dan doen om het gevoel van zingeving bij beiden te bevorderen? Misschien helpt persoonlijke aandacht in dat geval het best, want als deze meneer zich minder zorgen hoeft te maken om zijn vrouw, helpt dat beiden verder.’

Regie en zelfstandigheid

‘Aandacht voor zingeving gaat ook over eigen regie en zelfstandigheid; heb je een leuke dag? Dat is eerder het geval als jij kunt doen wat belangrijk voor je is – dan voel je je beter. Een reablement-trainer vertelde over een cliënt die van vissen hield. Hij gaf zijn leven een laag cijfer, sinds hij in een rolstoel zat en niet meer kon vissen. Door meer aandacht te geven aan zijn passie, ontstond de drive om te herstellen en weer te genieten van het leven. Hierdoor verbeterde zijn gezondheid. En als een cliënt moeilijk loopt en driehoog woont, kan hij oefenen in traplopen om thuis te blijven wonen, maar oefenen om naar de biljartclub te kunnen blijven gaan, geeft er een diepere lading aan. Kortom: aandacht besteden aan wat het leven voor een inwoner zinvol maakt, is essentieel. Een medewerker wil het gevoel hebben dat ‘ie z’n werk goed doet, dus hij of zij zal een inwoner niet gauw onaangekleed achterlaten na het douchen. Maar sluit dat aan bij wat die inwoner nodig heeft en wenst?’

Het project Reablement is financieel ondersteund door Zorgkantoor Menzis. Het project Domeinoverstijgend Samenwerken wordt door Menzis en Zilveren Kruis ondersteund. Bulsink vertelt dat het project in tweeën is opgeknipt. ‘We beginnen met bewustwording creëren en vaardigheden trainen in eigen organisatie en werk. Daarna volgt het project Domeinoverstijgend Samenwerken waarbij we werknemers stimuleren in contact te komen met welzijnsorganisaties en gemeenten om buiten hun domein actief te zijn. Dat doen we door ontmoetingen in de wijk te realiseren; ken elkaar, zie elkaar, weet wat de ander doet. Zo ontstaan er op gemeentelijk niveau mogelijk ideeën of wensen om daar vervolgens sámen invulling aan te geven. Vervolgens stimuleren we hen om het gesprek met hun cliënten anders aan te gaan.’

Deze aanpak vraagt beleidsmatig het nodige van organisaties: zij moeten hun opleidingsprogramma’s hierop afstemmen en de vaardigheid van hun teams als voorlopers verder ontwikkelen, zegt Bulsink. ‘Dat is een uitdaging, want we zijn gepokt en gemazeld in het zorgen voor mensen. Het vraagt beleidsmatig lef en ondersteuning om ervoor te zorgen dat medewerkers in deze nieuwe manier van werken met inwoners het gesprek aan kunnen gaan. Daarbij wil je bij medewerkers een vlammetje aanwakkeren. Het aantal ouderen groeit en het aantal werkenden daalt, dus er is schaarste. Zorgprofessionals moeten dus bewuster omgaan met hun tijd, en wij geloven dat dít de manier is om – met behoud van zingeving voor de inwoner – juist die mensen te blijven ondersteunen die ons niet kunnen missen.’

Omdenken

Karin van Milligen, moeder van zes en oma van twee kleintjes, werkt een jaar of veertien in de thuiszorg bij RST Zorgverleners. Werken volgens het reablement-gedachtegoed is een kwestie van avonturieren, zegt ze, iets wat tijd kost om te implementeren. ‘De eerste training was onze manager mij ontzettend aan het betuttelen. Ze pakte m’n jas, vroeg of ik wel lekker zat, haalde koffie en goot het zowat in m’n mond, tot ik er niet goed van werd. Toen zei ze: 'Dat is precies wat je al gauw bij cliënten doet'. Wat ik vooral aan de training heb overgehouden, is leren omdenken. Niet doen wat je zelf denkt wat goed is, wat wel mijn eerste neiging is. Ik moet mezelf eerst afvragen: wil de cliënt dit wel, en is dit het beste voor hem of haar? Ik moet de cliënt meer zelf laten nadenken.'

Van Milligen vervolgt: 'Laatst ging ik nog de mist in. Ik vroeg een mevrouw van 93 wat ze vroeger graag deed. Koken, zei ze, maar ze kon niet meer lang staan. Dus ik dacht meteen: zij heeft een hoge kruk op wieltjes nodig. Ik zei dat niet hardop – zover ben ik al wel. Vervolgens zei ze dat haar dochters zo’n kruk hadden geopperd, maar dat ze niet goed tegen verandering kon. ‘Ik zal het er eens met uw dochters over hebben', zei ik, en dáár maakte ik een fout. Die dochters gingen gelijk een kruk regelen, maar achteraf bleek deze mevrouw de huidige situatie wel best te vinden. Ik had moeten vragen: ‘Wat wilt u zelf? Wílt u wel zo’n kruk?’'

‘We waren op een avond van Welzijn, om kennis op te doen over hun aangeboden diensten. Ik ben van plan om alle partijen los van elkaar eens bij ons uit te nodigen. Welzijn heeft bijvoorbeeld de PlusBus die elke dag op pad gaat. Dat zou voor een cliënt van ons die er veel vaker op uit wil geweldig zijn! Dan moet ik dus níet zeggen: ‘Ik heb wat leuks voor u’, maar: ‘Heeft u hier misschien behoefte aan?’’

Tekst: Wilfred Hermans
Beeld: 123RF