Illustratie bij artikel Previde - mensen vergaderen rond een tafel

WerKplaatsen sociaal domein
Proeftuin ouderen in Flevoland

Previde helpt gemeenten bij preventie

Hoe maak je preventiebeleid voor ouderen dat aansluit bij hun echte leven? GGD Flevoland werkt samen met partners aan een instrument dat gemeenten helpt om gericht en samenhangend preventiebeleid vorm te kunnen geven. Met Previde krijgen zij zicht op behoeften, risico’s en kansen in hun lokale context. Het instrument moet beleidsmakers en professionals ondersteunen bij het maken van onderbouwde keuzes, met oog voor zowel de cijfers als de leefwereld van ouderen.

Eenzaamheid, dementie, valpreventie: gemeenten willen steeds vaker preventief inspelen op deze thema’s. Maar hoe zet je preventie effectief in? In de proeftuin ouderen wordt gewerkt aan een instrument dat gemeenten daarbij ondersteunt. Marinus Lineman, manager team Kennis & Advies bij GGD Flevoland, is nauw betrokken bij de ontwikkeling daarvan. ‘Het instrument laat zien welke interventies er zijn, welke mensen je ermee bereikt en wie je nodig hebt voor de uitvoering. Zo kan je preventie logisch opbouwen.’ Shanna Brižić, adviseur Publieke Gezondheid en projectleider Previde bij GGD Flevoland, vult aan: ‘We willen beleidsmakers de tools in handen geven om effectiever in te zetten op preventie. Niet door nieuwe data te verzamelen, maar door bestaande inzichten slim te bundelen.’

De aanpak begint met het kiezen van een concreet thema. In de pilotgemeenten Almere en Dronten is gekozen voor eenzaamheid en dementie. Vervolgens worden de bijbehorende risicofactoren in kaart gebracht, juist in het licht van preventie. ‘Bij dementie kijk je bijvoorbeeld niet alleen naar mensen die het al hebben, maar juist naar de factoren die bijdragen aan het ontstaan ervan’, legt Brižić uit. Denk aan weinig beweging, ongezonde voeding of sociaal isolement.

Met scherp zicht op de risicofactoren volgt een inventarisatie: waar komen deze risico’s het meest voor? In welke buurten wordt bijvoorbeeld het minst bewogen? ‘We willen zo concreet mogelijk inzicht krijgen in wie waar woont, wat hun situatie is en welke patronen we daarin kunnen herkennen’, aldus Brižić. Daarmee ontstaat een scherp beeld van de populatie en hun leefomgeving.

‘We willen beleidsmakers de tools in handen geven om effectiever in te zetten op preventie’

De volgende stap is het verbinden van deze inzichten met bestaande kennis over effectieve interventies. ‘We gebruiken bewezen of veelbelovende interventies en leggen die naast de lokale situatie. Zo zie je welke aanpak, waar het best past – en door wie die het beste kan worden uitgevoerd.’ Door deze combinatie ontstaat een samenhangend beeld van wat wenselijk, mogelijk en nodig is. ‘We zoeken ook naar de witte vlekken’, zegt Brižić. ‘Bijvoorbeeld: als je ziet dat een wijk veel mensen met verhoogd risico kent, maar daar nauwelijks wordt ingegrepen, dan weet je waar je kan bijsturen.’

Van zorg naar gezondheid

Het instrument Previde heeft als doel om beleidsmakers een instrument in handen te geven om onderbouwde keuzes te maken voor een samenhangend preventiebeleid. Het biedt een systematische aanpak waarin bij een thema en doelgroep de risicofactoren in kaart worden gebracht en hoe deze terug te vinden zijn in de wijken in een gemeente. Vervolgens worden kennis en interventies verzameld en ontstaat een samenhangend beeld van wat wenselijk, mogelijk en nodig is. In de pilot is gekozen voor de thema’s dementie en eenzaamheid onder ouderen. De verwachting is dat deze aanpak voor tal van onderwerpen en doelgroepen geschikt is. Zo draagt Previde bij aan de beweging van zorg naar gezondheid.

Bewuste keuzes

Een belangrijk uitgangspunt is dat het instrument niet verzandt in complexiteit. ‘Het is verleidelijk om álles op te nemen – van gezondheid tot participatie en welzijn – maar dat maakt het onwerkbaar’, aldus Lineman. ‘Daarom maken we bewuste keuzes en betrekken we gemeenten intensief. Zij zijn niet alleen gebruikers, maar ook meedenkers.’

Er wordt bovendien iteratief gewerkt: in pilots met Almere en Dronten wordt het instrument getest en steeds verder aangescherpt.  Brižić: ‘We koppelen voortdurend terug: klopt het nog, helpt dit jullie verder, zijn er nieuwe inzichten? Zo groeit het instrument mee met de praktijk.’ Ook de vormgeving krijgt aandacht. In samenwerking met een communicatiebureau is Previde vormgegeven als een helder en visueel toegankelijk hulpmiddel, waarmee beleidsmakers en professionals daadwerkelijk aan de slag kunnen.

Het uiteindelijke doel? Een instrument dat beleidsmakers helpt om samenhangend en effectief preventiebeleid te kunnen maken. En daaruit spreekt de verwachting dat preventie beter aansluit op de leef- en beleefwereld van ouderen en hen daadwerkelijk gezonder en zelfstandiger laat leven. Zo wordt Previde een krachtig hulpmiddel in de verschuiving van zorg naar gezondheid.

De ouderen zélf

Om goed aan te kunnen sluiten bij de ouderen is er verdiepend, kwalitatief onderzoek gedaan vanuit de Werkplaats Sociaal Domein Ouderen Flevoland onder leiding van Rixt Zijlstra (associate lector Ouderen en thuis wonen, Hogeschool Windesheim Almere). Onderzoeker Anne Thijssen  interviewde dertig zelfstandig wonende ouderen in de gemeenten Almere en Dronten, in de leeftijd van 65 tot 89 jaar. Ze trof een enorme variatie. ‘Je hebt ouderen die nog midden in het leven staan en heel actief zijn en anderen die veel thuis zitten en een minder groot netwerk hebben’, vertelt ze. ‘Ik vond het mooi hoe open mensen waren. Je stapt echt even hun wereld binnen.’

De gesprekken bevestigen dat ouderen geen homogene groep zijn. Sommigen zijn druk met het regelen van hun toekomst – denk aan euthanasieverklaringen en het aanpassen van de woning – terwijl anderen daar helemaal niet mee bezig zijn. ‘Sommige mensen zeggen: ‘Het leven is zo kort, ik ga me daar nu niet druk om maken’’, vertelt Thijssen. ‘Anderen zijn juist heel bewust bezig vanwege ervaringen in hun omgeving, zoals een partner die dement werd.’

Opvallend was ook de frustratie over bureaucratie. Thijssen: ‘Veel mensen ervaren drempels bij het aanvragen van zorg of ondersteuning. Ze weten niet waar ze moeten zijn en worden van het kastje naar de muur gestuurd. Dat gevoel van verdwalen in het systeem kwam vaak terug.’

Anne Thijssen, onderzoeker Hogeschool Windesheim
 

Meedoen of meedenken?

Een belangrijke vraag is hoe ouderen zelf betrokken zijn bij het ontwikkelen van het instrument Previde. Thijssen: ‘Ouderen worden vooral als informanten betrokken op dit moment, niet als echte partners. Hoewel je idealiter samen met ouderen dit ontwikkelt, is het al een hele belangrijke stap dat hun verhaal gehoord wordt.’ Ze ziet wel mogelijkheden om ouderen actiever te betrekken, bijvoorbeeld via klankbordgroepen of door hen mee te laten denken over de opzet en uitvoering van beleid. ‘Ouderen hebben zoveel wijsheid in huis. Het zou mooi zijn als we dat nog meer benutten.’

Ook Brižić herkent het belang van de stem van de ouderen. ‘We willen heel graag dat het instrument aansluit bij de leefwereld van ouderen. We willen inzicht in wat zij belangrijk vinden. Daarom betrekken we hun perspectieven via het onderzoek, zodat de gemeenten straks betere keuzes kunnen maken, maar het blijft lastig om echt een co-creatie te realiseren in zo’n technisch project.’ Lineman vult aan: ‘De verhalen van ouderen helpen ons scherp te krijgen waar de knelpunten zitten. Bijvoorbeeld rond eenzaamheid: we zagen in de cijfers een toename, maar pas toen we de verhalen hoorden, begrepen we hoe belangrijk kleine ontmoetingen zijn. Dat soort inzichten verwerken we in het instrument.’

Enkele reflecties

Roselinde van Ravestein (Zinnovia), Els Hofman (Movisie/Beter Oud) en Annelies Kooiman (Movisie/Werkplaatsen Sociaal Domein) waren bij het gesprek over het instrument aanwezig en reflecteren op het ontwikkelproces.

‘Wat ik waardeer is dat het instrument steeds in dialoog met de praktijk wordt ontwikkeld. Ik ben benieuwd hoe het er straks uitziet en vind het belangrijk dat het een helder en praktisch hulpmiddel wordt, dat ook voor niet-experts goed te begrijpen is.’
Roselinde van Ravestein (Zinnovia)

‘Het mooie is dat het instrument veel kennis samenbrengt en gemeenten helpt bij het vormgeven van preventie. Tegelijkertijd blijven we monitoren hoe ouderen zelf voldoende stem krijgen in zulke trajecten. Dat is iets waar we vanuit Beter Oud voortdurend aandacht voor vragen.’
Els Hofman (Movisie/Beter Oud)

‘Dit is vooral een instrument om gemeenten te ondersteunen bij het versterken van hun preventiebeleid. Wat ik daarbij essentieel vind, is dat we steeds kritisch blijven kijken naar de vraag: draagt dit daadwerkelijk bij aan het welzijn van inwoners? Dat blijft de toetssteen.’
Annelies Kooiman (Movisie/Werkplaatsen Sociaal Domein)

De toekomst

De komende maanden wordt het instrument verder getest en verfijnd met de deelnemende gemeenten. ‘We hopen dat het een levend instrument wordt, dat gemeenten helpt om samen te werken en onderbouwde keuzes te maken’, zegt Brižić. Daarnaast kijken de initiatiefnemers al voorzichtig vooruit naar bredere toepassing. ‘We krijgen vragen van andere regio’s die benieuwd zijn hoe dit werkt’, vertelt Lineman. ‘Het zou mooi zijn als we straks een methode kunnen aanbieden die flexibel genoeg is om lokaal in te vullen, maar stevig genoeg om houvast te bieden.’ En Brižić ziet ook kansen voor een brede toepassing: ‘In de pilot hebben we gekozen voor ouderen en de thema’s eenzaamheid en dementie, maar deze aanpak is ook heel goed toepasbaar voor andere doelgroepen en onderwerpen.’ Dit maakt Previde een veelzijdige en krachtige aanpak.