OuderWijs: samen leren, samen leven

'Niet over ons praten, maar met ons praten.' Dat is de kern van OuderWijs, een onderwijsprogramma van Hogeschool Viaa waarin ouderen optreden als gastdocenten in de opleiding Verpleegkunde. Het idee is eenvoudig en de impact groot. Vanaf januari 2025 is OuderWijs onderdeel van de minor Geriatrie en Gerontologie van de opleiding Verpleegkunde. Ouderen brengen hun verhalen en ervaringen, studenten luisteren en vragen en docenten leren mee.

De officiële lancering op 14 mei 2025 was feestelijk en inhoudelijk. ‘We voelen ons gezien en gehoord bij Viaa’, deelde Anjo Geluk, die al jaren meedraait als gastdocent. Dirk Wakker, bestuurder van de hogeschool, onderstreepte het belang van betekenisvolle ontmoetingen: ‘We proberen de samenleving letterlijk de school in te krijgen. Niet over mensen praten, maar met mensen werken. OuderWijs is daar een prachtig voorbeeld van.’

Leren van elkaar

De kracht van OuderWijs zit in het persoonlijke verhaal. Ouderen vertellen niet over 'de ouder wordende mens' in abstracte termen, maar delen hun eigen ervaringen. Elly van Dijk gaf les over seksualiteit en intimiteit. ‘Dat onderwerp is in onze cultuur lang genegeerd. Maar het is ongelofelijk belangrijk. Intimiteit verandert als je ouder wordt, maar verdwijnt niet. Dat vinden jongeren verrassend om te horen. En juist daarom is het waardevol om er met hen over te praten.’

Ze zag hoe studenten vanuit verschillende fases van hun leven reageerden. ‘Jongeren van begin twintig die net beginnen met relaties, en een deeltijdstudent van veertig die al jaren met iemand samen is – die gesprekken waren rijk en open.’ Elke gastdocent verzorgt een les samen met een andere ouder gastdocent en een Viaa-docent. Daarbij kiest iedereen zijn of haar eigen vorm en invalshoek, in afstemming met de Viaa-docent. In de les van Van Dijk ontstonden waardevolle gesprekken doordat ze persoonlijke ervaringen deelden en er ruimte was voor vragen ‘Het blijft een kwetsbaar onderwerp, maar juist daarom zo geschikt voor uitwisseling.’

Chris te Riele bracht haar ervaring in op het gebied van leefstijl en preventie. ‘Ik ben opgegroeid in een groot gezin, vlak na de oorlog. Wij dronken thee en aten een biscuitje. Nu ligt tachtig procent van de supermarkt vol met ongezond voedsel. Voor jongeren is het veel moeilijker om gezonde keuzes te maken dan voor ons toen.’ Dat besef was voor haarzelf ook nieuw. ‘Ik leer echt van de gesprekken met studenten.’

Ook diversiteit komt aan bod. Te Riele bracht een casus in over een Turkse vrouw van de tweede generatie. ‘Zij was niet gewend om open te praten over zorg en gezondheid. Studenten gingen daarover in gesprek en leerden veel over culturele verschillen. Dat is het mooie: wij brengen iets in, maar de studenten spiegelen ook terug.’

Veranderend onderwijs

De lessen vragen soms een andere houding van studenten. Sommigen gaven vooraf aan bang te zijn dat het meer weg zou hebben van dagbesteding dan van onderwijs. ‘Dat nemen we serieus’, vertelt Hanna Klop, onderzoeker en mede-ontwikkelaar van OuderWijs. ‘Studenten willen graag dat het ergens over gaat – en terecht. Daarom besteden we veel aandacht aan de voorbereiding: we trainen studenten in actief luisteren, respectvolle nieuwsgierigheid en het voeren van een open gesprek waarin ook ruimte is voor verdieping.’

Docenten merken dat de lessen met ouderen meer betrokkenheid oproepen. ‘Studenten koppelen de theorie makkelijker aan de praktijk’, zegt Klop. ‘Het contact met ouderen maakt het vak menselijker.’ De lessen zijn ook realistischer dan traditionele casussen. ‘Studenten oefenen niet op papier, maar met echte mensen. Dat maakt indruk.’

Toch zijn er ook uitdagingen, bijvoorbeeld: niet alle ouderen zijn ervaren sprekers. ‘Sommigen vinden het spannend om voor een groep te staan’, vertelt Klop. ‘Daarom organiseren we werkgroepen waarin ouderen elkaar tips geven. Er is veel onderlinge steun. En we overwegen een korte training didactiek aan te bieden.’

De aanwezigheid van ouderen verandert merkbaar de sfeer in de klas. ‘Studenten gedragen zich vaak net iets aandachtiger,’ zegt van Dijk. ‘Ze vinden het spannend om vragen te stellen, zeker in het begin. Maar als het ijs eenmaal is gebroken, ontstaan er oprechte en vaak verrassende gesprekken.’ Ook Te Riele merkte dat: ‘Sommige studenten zijn wat verlegen. Ze durven niet goed te vragen. Maar als ze eenmaal loskomen, ontstaan er prachtige gesprekken.’

Bea Swijnenberg gebruikte in haar les een kaartspel over sociaal relationele vaardigheden. ‘Studenten trekken een kaartje, lezen de vraag voor en vertellen hoe ze zelf met zo’n situatie omgaan. Daarna vertel ik wat ik zelf heb meegemaakt en hoe ik daarmee omging.’ Zo ontstonden er mooie gesprekken, al ging het niet altijd vanzelf. ‘In een van de groepen zaten twee jongens. De een werkte al met ouderen, maar zei vrijwel niets. Toen ik vroeg: waarom hoor ik je niet? Wist hij het zelf ook niet goed. Hij zakte verder weg in zijn stoel.’ Swijnenberg bleef geduldig, gaf ruimte en nodigde voorzichtig uit. ‘Een van de meiden zei op een gegeven moment: “Dat ga ik toch nooit leren.” Toen kon ik zeggen: “Dat dacht ik vroeger ook.”’ Het spel maakte de drempel lager om persoonlijke ervaringen te delen. ‘Je leert van elkaar – als iedereen iets vertelt, komt er vanzelf verdieping.’

Drie tips uit de praktijk

Geef ouderen een volwaardige plek in het onderwijs – niet als uitzondering, maar als vanzelfsprekendheid.
Bereid studenten goed voor op de lessen – met aandacht voor luisteren, vragen en reageren.
Zorg voor wederkerigheid – ouderen brengen iets, maar ontvangen ook iets: erkenning, contact en betekenis.

Van waarde

De motivatie van de ouderen is duidelijk: ze willen graag iets bijdragen aan het onderwijs en ervaren het als waardevol om actief mee te doen. Ze hebben niet alleen kennis en levenservaring te delen, maar halen zelf ook betekenis uit het contact met studenten en docenten. De ontmoeting geeft hen het gevoel erbij te blijven horen, iets bij te dragen aan de maatschappij en serieus genomen te worden. Hanna Klop bevestigt dat: ‘Het is geen eenrichtingsverkeer. Ouderen brengen levenservaring en verhalen, maar krijgen ook iets terug: waardering, erkenning en plezier.’

Volgens Klop is het een misvatting dat ouderen vooral kwetsbaar zijn. ‘Iedereen heeft een bepaalde kwetsbaarheid, maar dat zegt niets over je waarde. Het verlangen om van betekenis te zijn stopt niet bij je pensioen. En het vermogen om bij te dragen ook niet.’

Er zijn ouderen bij die volop meedoen in het maatschappelijk leven, maar ook mensen die door fysieke of mentale beperkingen minder actief zijn. ‘Juist in die diversiteit zit de kracht. We willen in de toekomst ook meer ouderen met migratieachtergrond of lagere gezondheidsvaardigheden betrekken’, aldus Klop.

Geluk ziet het als een vanzelfsprekendheid dat ouderen betrokken worden bij het onderwijs. ‘Waarom zou je níet samenwerken met jongeren? Gewoon nieuwsgierig zijn naar elkaar. Ik leer van hen, zij van mij. Dat is het mooie eraan.’

“Het is veel meer dan een les, het is een mooie ontmoeting.”

Samen verder

De eerste ronde van OuderWijs is afgerond en wordt dit najaar voortgezet. Studenten en ouderen die elkaar in deze pilot ontmoetten zijn enthousiast. Toch zijn er ook lessen geleerd. Studenten gaven aan dat ze behoefte hebben aan duidelijke voorbereiding. Ouderen stelden voor om het lesgeven iets meer te structureren. Docenten benoemden dat OuderWijs eigenlijk niet beperkt zou moeten blijven tot één minor, maar deel zou moeten uitmaken van het hele curriculum.

De randvoorwaarden zijn in kaart gebracht door een groep vierdejaarsstudenten. Hun aanbeveling: zorg voor goede voorbereiding, wederkerigheid en waardering. 'Geef ouderen een plek in het geheel', aldus Klop. 'Niet alleen een gastrol, maar als volwaardig onderdeel van het onderwijs.'

OuderWijs is ontwikkeld vanuit de Werkplaats Sociaal Domein Ouderen, met middelen van ZonMw. Klop: ‘We hebben het programma ontworpen in samenwerking met co-onderzoekers, de gastdocenten. Dat maakt het stevig en verankerd in de praktijk.’ Er wordt gewerkt aan een draaiboek voor andere hogescholen en een aanvullende handreiking bij het Movisie-document over inzet van ervaringskennis.

Wat dit alles oplevert? Een andere kijk op ouder worden. Meer empathie bij studenten. Meer eigenwaarde bij ouderen. En misschien wel het belangrijkste: contact dat blijft hangen. Zoals Te Riele zegt: ‘Ik praat met studenten over voeding, maar het gaat ook over zaadjesbibliotheken, moestuinen en biologische boodschappen. Het is veel meer dan een les, het is een mooie ontmoeting.’