Samen leren werken

Leernetwerken in Friesland brengen uiteenlopende professionals en inwoners samen rond complexe vragen, zoals ‘langer zelfstandig thuis blijven wonen’. Ze onderzoeken hoe samenwerking beter kan, vanuit vertrouwen, creativiteit en praktische ideeën.

Jolanda Tuinstra, lector bij NHL-Stenden en procesbegeleider, is nauw betrokken bij het vormgeven van de leernetwerken in Friesland. De werkwijze is gebaseerd op design thinking en bestaat uit vijf stappen: empathise, define, ideate, prototype en test.

Het begint met empathie. Deelnemers verdiepen zich in het verhaal van een inwoner. Ze luisteren naar een geanonimiseerde casus, die een professional inbrengt en proberen zich voor te stellen wat deze persoon ziet, hoort, denkt en doet. In stilte en met aandacht. Tuinstra vertelt: ‘We vragen deelnemers om hun professionele rol even los te laten. Het gaat om het luisteren en inleven als mens.’

Dan volgt het formuleren van de kernvraag: iedere deelnemer schrijft op welke vraag de persoon in de casus bezighoudt. Die inzichten worden vervolgens samengevoegd en zo ontstaat een gedeeld beeld van de situatie en de vraag die eronder ligt.

Bij de derde stap, ideate oftewel brainstormen, genereren deelnemers zo veel mogelijk ideeën voor mogelijke oplossingen of richtingen die bij de centrale vraag passen. Daarbij moedigt de procesbegeleider aan om ook buiten de lijntjes te denken. ‘Wat zou je doen als je nergens aan gebonden bent?’, vraagt Tuinstra. Zo ontstond in een sessie het idee om een matras naast het bed te leggen van een vrouw die regelmatig uit bed viel. In plaats van haar gedrag te willen veranderen of extra zorg in te zetten, werd nagedacht over een eenvoudige en veilige oplossing.

‘Wat zou je doen als je nergens aan gebonden bent?’

Met een bonte verzameling aan oplossingen kiest de groep een of meerdere oplossingsrichtingen om verder te verkennen. Dat is de vierde stap: prototype. De inbrenger van de casus besluit wat waardevol en haalbaar is om te proberen en wie daarbij kan helpen. Bij de volgende bijeenkomst wordt begonnen met een terugblik op de gekozen actie. Wat is ermee gebeurd? Wat geeft de casusinbrenger er mee gedaan? En wat leverde dat op? Die terugkoppeling is onderdeel van het leerproces: het maakt zichtbaar wat er uit de bijeenkomst van het leernetwerk is voortgekomen en opent opnieuw de ruimte om samen verder te denken.

Download hier de infographic

Verandering in dorpen

Frouwina van Dekken werkt als projectleider bij KEaRN welzijn. KEaRN welzijn is aanjager in de dorpen om het leernetwerk op te zetten in samenwerking met de NHLStenden. Voorheen was zij werkzaam als opbouwwerker en vanaf het begin betrokken bij het opzetten van de leernetwerken in twee gemeenten, waaronder het leernetwerk in Oostermeer. Daar leidde de samenwerking tot concrete veranderingen in het dorp. Professionals interviewden elkaar voor het dorpskrantje. Inwoners leerden beter wie waarvoor benaderd kon worden. En er ontstonden werkgroepen rond ouder worden, met als concreet resultaat een huiskamer en nieuwe ontmoetingsactiviteiten.

‘We leerden elkaar beter kennen en durfden elkaar sneller op te zoeken’, vertelt Van Dekken. ‘We vonden elkaar ook in andere situaties – bij een initiatief in een buurthuis, een gezamenlijke subsidieaanvraag of gewoon overleg over een cliënt.’ Het leernetwerk fungeerde als vliegwiel: doordat deelnemers elkaar beter leerden kennen, ontstond ook samenwerking buiten de bijeenkomsten – informeel en in nieuwe werkgroepen.

‘We leerden elkaar beter kennen en vonden elkaar ook in andere situaties.’

In een ander dorp liep het anders. Daar was vanaf het begin weinig draagvlak. Bestuurders waren niet goed aangehaakt en inwoners herkenden zich niet in de vorm. Van Dekken: ‘Dan werkt het niet. Je moet goed aanvoelen waar de energie zit.’

De ervaring leert dat leernetwerken vooral goed werken op plekken waar samenwerking nog in ontwikkeling is. Ook het thema van een bijeenkomst maakt uit: een inhoudelijke insteek, zoals digitalisering of mantelzorg, kan helpen om het gesprek te verdiepen. Samen zoeken naar woorden om de praktijk te beschrijven helpt deelnemers om elkaar beter te begrijpen. Dat versterkt de samenwerking.

Perspectief van inwoners

Hetty Sibma is als inwoner en vanuit een bewonersinitiatief betrokken bij meerdere bijeenkomsten van een leernetwerk en kijkt met een scherpe, ervaren blik naar wat ze daar ziet gebeuren. Ze waardeert de methodiek en de uitnodiging om buiten vaste kaders te denken. Tegelijkertijd voelt ze soms de wens dat het concreter mag. ‘Twee uur praten over een casus die soms al een tijdje geleden is opgelost voelt soms als praten om het praten’, merkt ze op.

Voor Sibma is het leernetwerk vooral waardevol op plekken waar samenwerking nog niet van de grond komt. Daar kan het mensen verbinden, inzichten opleveren en nieuwe contacten op gang brengen. Op andere plekken, waar al samenwerkingsstructuren bestaan, is mogelijk een andere aanpak beter passend. ‘Je moet goed kijken naar de situatie en niet zomaar kopiëren wat elders werkt.’

Zelf pleit ze voor een praktischer insteek. Minder lange gesprekken, meer focus op de vraag: wat gaat er nu echt gebeuren? ‘Er komt veel energie los, maar soms strandt dat in woorden. Terwijl we ook gewoon aan de slag willen.’ Sibma noemt als voorbeeld een informele lunchbijeenkomst in haar regio. ‘Daar komen huisartsen, fysio’s en anderen samen. De samenstelling wisselt, maar in een uur deelt iedereen waar hij of zij mee bezig is.’

Volgens haar vraagt het opbouwen van netwerken tijd, lef en doorzettingsvermogen. Zeker als je verschillende werelden wilt verbinden. Dat is niet altijd makkelijk en vraagt soms meer geduld dan professionals lief is. ‘Je moet blijven investeren in relaties, blijven praten met elkaar, ook als het schuurt.’ Tegelijkertijd benadrukt ze hoe belangrijk het is om plezier te blijven vinden. ‘Het hoeft niet altijd strak en serieus. Soms helpt het al als je elkaar gewoon even opzoekt en luistert. Daar begint het.’

Brochure leernetwerken

In deze brochure staan de uitgangspunten van de leernetwerken ‘Yn’e Buorren’, zoals die zijn opgezet door door de Kwadrantgroep, welzijnsorganisatie Kearn, de gemeentes Achtkarspelen en Tytsjerksteradiel en NHLStenden Hogeschool. Deze leernetwerken zijn gericht op ouderen die zelfstandig thuis willen blijven wonen. Na de beschrijving van de uitgangspunten van het leernetwerk volgt een praktische uitwerking van de door de leernetwerken van ‘Yn’e Buorren’ gehanteerde werkwijze.

Lees hier 'Leernetwerken Yn'e Buorren - Hoe ouderen langer thuis kunnen blijven wonen'.

Goede procesbegeleiding

Een goede procesbegeleider is van groot belang voor het succes van het leernetwerk. Die bewaakt het proces en het tempo, dat er geluisterd wordt en dat iedereen zich veilig voelt om vragen te stellen. Waar Sibma de wens heeft voor concrete oplossingen benoemt, benadrukt Tuinstra het belang van vertragen: ‘Het is heel verleidelijk om snel te willen oplossen. Terwijl, juist bij complexe vragen en bij de urgentie om het anders te willen doen helpt het om even stil te vallen, om even niets te doen en te luisteren naar wat er nog niet gezegd is.’

Procesbegeleiders worden getraind en begeleid via intervisie. Sommigen zijn verbonden aan een hogeschool, anderen werken in het veld. Samen zorgen ze voor een infrastructuur waarin de leernetwerken tot bloei kunnen komen. Binnen deze begeleiding leren procesbegeleiders niet alleen om goed te reflecteren en met weerstand om te gaan, maar ook om zorgvuldig te kiezen wanneer ze ingrijpen in het groepsproces. Soms is het nodig om iemand af te remmen of het gesprek bij te sturen – maar minstens zo vaak helpt het om juist even niets te doen. Die timing vraagt ervaring en gevoel voor dynamiek.

Drie inzichten uit het leernetwerk

Vertragen helpt – Door stil te staan bij verhalen ontstaan andere vragen en antwoorden.
Denken in mogelijkheden – Ideeën ontstaan als je ruimte geeft aan creativiteit en lef.
Ontmoeting is de sleutel – Elkaar echt leren kennen zorgt voor samenwerking op basis van vertrouwen.

Leren van elkaar

Naast procesvaardigheden is het ook belangrijk dat procesbegeleiders theoretische kaders kunnen aanreiken die het gesprek verdiepen. Denk bijvoorbeeld aan concepten als ‘empathisch luisteren’ of ‘design thinking’, die helpen om ervaringen te ordenen en beter te begrijpen. Zulke concepten worden ingebracht vanuit de hogeschool, waar lectoren en docent-onderzoekers nauw samenwerken met de praktijk. Soms sluiten ook studenten aan bij het leernetwerk of doen ze onderzoek binnen de context van een casus. Zo ontstaat er een wederkerige uitwisseling: praktijkprofessionals krijgen taal en duiding voor wat ze ervaren en onderwijs en onderzoek blijven verbonden met de dagelijkse praktijk en werkelijkheid.

Wat deelnemers vooral meenemen uit het leernetwerk is een nieuwe manier van kijken. De ontmoeting maakt ruimte voor nieuwsgierigheid, voor andere perspectieven en voor wederzijds begrip. Tuinstra: ‘Deelnemers kijken anders naar hun werk. Minder vanuit taken, meer vanuit mogelijkheden.’

De samenwerking met de hogeschool wordt door iedereen als waardevol ervaren. Theorie en praktijk ontmoeten elkaar en versterken elkaar. ‘Je krijgt taal voor wat je doet’, zegt Van Dekken. Een leernetwerk werkt als de context klopt: als er draagvlak en ruimte is. Het vraagt om aandacht, begeleiding en maatwerk. En vooral om mensen die willen leren van elkaar.

Deelnemers vertellen dat het effect ook zit in ogenschijnlijk kleine veranderingen. Een huisarts die net iets langer doorvraagt. Een wijkverpleegkundige die het aandurft om niets te doen. Een welzijnswerker die inwoners actief betrekt. Die voorbeelden lijken misschien klein, maar zijn het gevolg van een beweging in denken.

Leernetwerken maken zichtbaar hoe ingewikkelde situaties niet opgelost worden door procedures, maar door mensen. En dat echte verandering begint bij aandachtig luisteren, gezamenlijk zoeken en kleine stappen zetten.