WerKplaatsen sociaal domein
Woonzorg in Dorst

Ruimte om te dromen

In het dorp Dorst, net buiten Breda, ligt Crataegus Woonzorg. De naam is Latijn voor meidoorn, maar verwijst even goed naar worteling, stevigheid en bloei. Al tien jaar vormt deze woonplek een thuis voor mensen met uiteenlopende ondersteuningsvragen. Jongeren met een verstandelijke beperking, mensen met ggz-achtergrond, ouderen met een zorgvraag: zij wonen hier samen in een kleine gemeenschap waar de grenzen tussen wonen, dagbesteding en zorg liefdevol vervagen.

De keukentafel is het kloppend hart van Crataegus. Letterlijk: een grote tafel in de gemeenschappelijke ruimte waar bewoners, vrijwilligers, personeel en buurtgenoten elkaar kunnen ontmoeten. Maar ook figuurlijk: hier worden verbindingen gelegd, initiatieven geboren en verhalen gedeeld. Tijdens een van haar bezoeken zag Mariëlle Verhagen, als onderzoeker bij Fontys betrokken bij Crataegus, hoe een bewoner spontaan een zelfgebakken cake op tafel zette. Anderen schoven aan, begonnen te vertellen over vroeger, en even later werd er gezamenlijk een boodschappenlijstje gemaakt voor de volgende keer. Zulke momenten illustreren hoe de tafel een plek is die verder gaat dan ontmoeten: initiatief en eigenaarschap wordt hier gestimuleerd.

Ongedwongen gemeenschap

Volgens onderzoeker Verhagen, die zelf ook mantelzorger van haar moeder is bij Crataegus, komt die vanzelfsprekende inclusie niet voort uit een beleidstekst. 'Mensen helpen elkaar als het past. En als het even niet past, is dat ook goed. Dat maakt de gemeenschap uitnodigend, zonder dwingend te zijn.'

Een verhaal dat haar raakte, ging over Frans (*), een bewoner met autisme. 'Hij herhaalt vaak zinnen en spreekt met een harde stem. De kleinkinderen van een andere bewoner schrokken daar eerst van, maar inmiddels begroeten ze hem vrolijk. Het is een mooi voorbeeld van hoe verschil hier normaliseert door ontmoeting.'

‘Mensen helpen elkaar als het past. En als het even niet past, is dat ook goed.’

Anders werken

De verwevenheid van wonen, zorg en leven vraagt ook iets anders van medewerkers. Verhagen sprak meerdere zorgverleners die vertelden over hun beginperiode bij Crataegus. 'Hier staat het leven van mensen centraal, niet alleen hun zorgvraag. De medewerkers bewegen met de bewoners mee en niet andersom. Je zou bijna kunnen zeggen dat ze afkickverschijnselen hadden. Iemand zei: ‘In het begin voelde ik me onrustig. Ik had het idee dat ik steeds nog iets moest doen. Pas later ontdekte ik dat de rust juist ruimte geeft om echt aan te sluiten bij de ander.’’

Volgens Verhagen keren medewerkers hier vaak terug naar hun kernwaarden. ‘Juist omdat die ruimte er is, voelen en ervaren medewerkers wat zij van belang achten en kunnen zij hier ook werk van maken.' Een andere medewerker beschreef hoe ze aanvankelijk moeite had met het ontbreken van duidelijke schema’s. 'Ik miste mijn werklijst. Maar langzaam leerde ik vertrouwen op mijn gevoel, op wat de ander op dat moment nodig heeft.' Verhagen zag dat die verschuiving pas mogelijk is als er ruimte is om te reflecteren en te oefenen.

Ze noemt ook het verhaal van een fysiotherapeut die haar vanuit de opleiding geleerde aanpak steeds meer leert loslaten. 'Zij vertelde dat ze gewend was om te denken vanuit lijstjes. Dat bij een beroerte een checklist hoort, met tien punten. Maar hier ervaart ze het belang om bij iedereen bij het begin te beginnen: wie ben jij, wat heb jij nodig?'

Toen deze fysiotherapeut een beweeggroep wilde starten bij Crateagus, vroeg ze zich af of dat wel werd gewaardeerd. 'Maar ze werd met haar idee meteen enthousiast ontvangen: als een waardevolle aanvulling van de dagbesteding en zeker niet als concurrent, zoals ze eerst misschien wel verwachtte. Ze kreeg experimenteerruimte, letterlijk en figuurlijk.'

Open naar de buurt

Crataegus is stevig ingebed in de gemeenschap van Dorst. Verhagen: 'Veel bewoners komen uit de buurt en uit de omliggende regio. Vrijwilligers kennen sommigen al van kinds af aan. Dat maakt het contact vanzelfsprekend en warm.'

Ook de inrichting helpt daarbij. 'De keuken is open, de drempel laag. Zo mocht de avondvierdaagse dwars door het gebouw heen lopen en schonken bewoners ranja voor de lopers. Zo’n loper kwam later spontaan terug en begon als vrijwilliger een mini-bibliotheek. Dat ontstaat hier gewoon, zonder wervingscampagne of intakeprocedure.'

Volgens Verhagen werkt Crataegus als een membraan. 'Net als in een cel stromen mensen hier natuurlijk naar binnen en buiten. Als iemand bij binnenkomst hoort: ‘Wat doet u hier?’, voelt die zich buitengesloten. Maar als je verwelkomend vraagt: ‘Wat kan ik voor u betekenen?’, creëer je ruimte voor wisselwerking.'

Onderzoek

Verhagen onderzoekt Crataegus vanuit de Werkplaatsen Sociaal Domein Ouderen. Haar onderzoek draait om het begrip samenzorg. 'Ik heb zorgverleners gevraagd om op hun eigen manier verhalen van bewoners op te halen over wat voor hen van waarde is in het wonen, bijvoorbeeld via foto’s. Een medewerker ontdekte zo dat Frans (*) juist via zijn herhalingen kernwaarden uitdrukt: ‘mama, familie, muziek’.'

De rol van Verhagen is bijzonder: haar moeder woont in de wijk en krijgt alle dagen zorg van Crataegus. 'Ik zie van binnenuit hoe relaties zich ontwikkelen. Dat is leerzaam en kwetsbaar, maar ook bijzonder. Ik ben als dochter en onderzoeker getuige van vele betekenisvolle interacties.'

Schuren en stromen

‘Modellen zoals ‘samenzorg’ lijken vaak te insinueren dat er enkel vast omlijnde rollen zijn’, merkt Verhagen op. 'De vrijwilliger, de professional, de naaste, de zorgvrager. Een zorgpraktijk zoals Crataegus maakt zichtbaar dat één persoon meerdere rollen kan vervullen. Hier kunnen rollen elkaar organisch overlappen en meer door elkaar lopen. Een vrijwilliger helpt bij de zorg. Een fysiotherapeut traint een zorgverlener om oefeningen over te nemen. Een professional ondersteunt iets wat een familielid initieert. Die fluïditeit is hier normaal.' Toch verdwijnen de verschillen niet. 'Ik blijf partner, ook als ik fysiotherapie-oefeningen aanleer', zegt Verhagen. 'Juist in dat spanningsveld ontstaat het weefsel van samenzorg.'

Volgens haar wordt in de zorg nog te vaak instrumenteel gedacht en gehandeld. Bij Crataegus is de insteek niet taakgericht, maar mensgericht: ‘Wat zie en denk jij? Hoe sta jij hierin? Wat is nodig, volgens jou?’ Dat geeft meer ruimte voor gelijkwaardige inbreng, dialoog en gedeelde besluitvorming. Hier wordt samenzorg niet bedacht, maar geleefd. Het ontstaat aan de keukentafel.

Drie lessen van Crataegus

Verweef doelgroepen, taken en rollen. Geen strakke hokjes, maar ruimte voor overlap, ontmoeting en groei.
Zorg voor een open houding. Vraag niet wat iemand komt doen en zeg niet wat iemand zou moeten doen, maar vraag wat je kunt betekenen.
Creëer rust en ruimte. Geef professionals de tijd om werkelijk aan te sluiten.

Toekomstgericht en hoopvol

Wat haar vooral opvalt, is dat er ruimte is om te dromen. 'Bewoners hebben verlangens die verder gaan dan hun zorgvraag. Iemand zei: ‘Ik wil nog een keer met mijn kinderen naar Costa Rica.’Een ander hoopte ooit zonder rollator te lopen. Zulke dromen worden serieus genomen.'

Dat kan alleen omdat de basis klopt. 'Als mensen dromen hebben, betekent dat dat ze niet blijven steken in hun basisbehoeften. Ze kijken vooruit. En dat is een teken van kwaliteit.' Ook het team werkt toekomstgericht aan wensen van bewoners en krijgt daar vanuit het management de ruimte voor: ‘Als een personeelslid zegt dat iets niet lukt binnen de uren, wordt er niet gezegd: ‘Werk harder’, maar: ‘Dan krijg je meer uren of een collega erbij’. Dat is faciliterend leiderschap.’

Geen blauwdruk

Crataegus Woonzorg laat zien dat samenleven op een andere manier kan: als een bron van inspiratie. Niet als een blauwdruk, maar zoals je het in het normale leven zou doen. 'De kracht zit in het gewone: koffie aan de keukentafel, een gesprek over vakantiefoto’s of een vrijwilliger die boeken komt brengen.'

Verhagen hoopt dat haar onderzoek bijdraagt aan reflectie op hoe we in onze samenleving samen kunnen zorgen en wonen. 'Crataegus wil vooral inspireren. Ze laten zien hoe het ook kan: met aandacht, openheid en plezier.'