Samen wonen, samen leven

De samenleving vergrijst in hoog tempo. Gemeenten, woningcorporaties en zorgorganisaties zoeken daarom naar nieuwe manieren om ouderen zo lang mogelijk zelfstandig en betekenisvol te laten wonen. Dieke van Ewijk en Sylvie Boermans van Hogeschool Utrecht inventariseren inspirerende praktijkvoorbeelden. De centrale vraag is: hoe creëren we vitale leefgemeenschappen, waar informele steun vanzelfsprekend is en formele zorg dichtbij beschikbaar blijft?

In dit artikel staan drie bijzondere wooninitiatieven centraal: het Brokanthuis in Hengelo, Hof van Leijh in Haarlem en De Kattenberg in Aalten. Elk project laat zien hoe samenwerking tussen bewoners, corporaties en zorgpartijen kan leiden tot innovatieve vormen van samenleven.

Het Brokanthuis

Het Brokanthuis in Hengelo is in 2024 geopend met 29 appartementen, bedoeld voor ouderen die zelfstandig willen wonen maar waar nodig ondersteuning krijgen. Het concept draait om vijf kernwaarden: een eigen leven leiden, veiligheid ervaren, samenleven met gelijkgestemden, een eigen plek hebben en steun ontvangen.

De bewoners hebben allemaal hun eigen appartement en delen voorzieningen zoals een atelier, logeerkamer en fietsenberging. De gezamenlijke huiskamer en keuken vormen het kloppend hart van de gemeenschap. Er is 24 uur per dag ondersteuning beschikbaar via de hulpdienst Buuf, variërend van huishoudelijke hulp tot begeleiding bij afspraken. Voor medische zorg wordt de thuiszorg ingeschakeld. Daarnaast verzorgt een kok dagelijks een maaltijd, tegen een vaste bijdrage.

Een huismeester ziet toe op het gebouw en de gemeenschappelijke ruimtes. Ook is er ruimte voor tijdelijke opvang: ouderen die zelfstandig wonen maar tijdelijk extra hulp nodig hebben, kunnen in het Brokanthuis logeren. Dit geeft niet alleen de oudere zelf, maar ook betrokken familieleden rust en zekerheid.

Volgens initiatiefneemster Caroline Coumans was betaalbaarheid een grote uitdaging: ‘We hadden het liever voor mensen met een smallere beurs ontwikkeld. Dat bleek onmogelijk en dat was teleurstellend.’ Het Brokanthuis laat krachtig zien dat een kleinschalige setting met gedeelde voorzieningen bijdraagt aan saamhorigheid en veiligheid. Bewoners krijgen de kans om actief deel te nemen aan het dagelijks leven en elkaar te ondersteunen. Tegelijk roept het vragen op over hoe dergelijke concepten ook toegankelijk gemaakt kunnen worden voor ouderen met een kleinere portemonnee.

Meer informatie

Lees meer over het Brokanthuis op hun website: www.brokant.nl

Hof van Leijh

Hof van Leijh in Haarlem is een groot complex met 173 woningen, waarin ouderen, mensen met een beperking en andere woningzoekenden samenleven. De samenwerking tussen Elan Wonen, SIG, Zorgbalans en Buurts zorgt voor een breed aanbod van wonen en zorg. De opzet is bewust inclusief: brede galerijen zonder drempels, een binnentuin en bankjes bij de voordeuren maken ontmoeting eenvoudig.

In het complex bevindt zich ook het senioren-woonproject Frans van der Wielstraat, speciaal voor ouderen met een verstandelijke beperking. Hier wonen achttien cliënten van SIG, een zorgorganisatie voor mensen met een beperking en/of autismeverwante stoornis, die 24-uursbegeleiding ontvangen. Volgens Arjan Vermons, clustermanager SIG, draait het om wederkerigheid: ‘Dit project is gebouwd vanwege de wederkerigheid, dat mensen naar elkaar omzien.’

De dagbesteding en de Buurtwinkel in de plint spelen hierbij een sleutelrol. Jongeren met een verstandelijke beperking werken er samen met buurtbewoners. Er worden broodjes en koffie verkocht, pakketjes afgehaald en activiteiten georganiseerd. Ook is er een zogenoemde stamtafel, waar bewoners en buurtgenoten samen eten. Vermons benadrukt dat dit veel sociale contacten oplevert: ‘Onze cliënten zitten beneden koffie te drinken met bewoners uit het complex die niet bij SIG horen. Dat mengt zich gewoon.’

De gemeente Haarlem ondersteunt ouderen bovendien met een regeling die verhuizen aantrekkelijker maakt: een verhuiscoach, behoud van de oude huurprijs en een tegemoetkoming in de kosten. Daarmee wordt voorkomen dat ouderen misschien wel te lang blijven wonen in een woning die steeds minder geschikt voor hen wordt.

Wat Hof van Leijh bijzonder maakt, is dat bewoners elkaar niet alleen ontmoeten in de binnentuin of winkel, maar ook daadwerkelijk voor elkaar van betekenis zijn. Het complex is meer dan een verzameling woningen: het is een leefgemeenschap waar jong en oud, met en zonder beperking, zich gezamenlijk verantwoordelijk voelen. De aanwezigheid van zorgprofessionals geeft extra veiligheid, maar de echte kracht zit in het dagelijks naar elkaar omkijken.

Meer informatie

Lees meer over de Hof van Leijh op hun website: www.elanwonen.nl/projecten/hof-van-leijh

De Kattenberg

De Kattenberg in Aalten is ontwikkeld voor echtparen waarvan een van de partners beginnende dementie of vergelijkbare geheugenklachten heeft. Het complex telt in totaal bestaande 28 sociale huurappartementen. Veertien woningen daarvan zijn aangepast om zelfstandig samenwonen mogelijk te maken. Doel is om zo lang mogelijk te blijven samenwonen in een dementievriendelijke leefgemeenschap en gedwongen verhuizing naar verpleeghuizen te voorkomen. Bij overlijden of verhuizing naar een verpleeghuis van de partner met dementie kan de overblijvende partner blijven wonen.

De samenwerking tussen zorgorganisatie Marga Klompé, woningcorporatie De Woonplaats en de gemeente Aalten begon al in 2017 met gesprekken met bewoners en omwonenden. Volgens deze samenwerkende partijen was het van groot belang om breed te luisteren: wat hebben ouderen nodig, en hoe kunnen we daarop inspelen?

Een belangrijke rol is weggelegd voor wooncoach Jos Boersma. De wooncoach speelt een sleutelrol in contact, signalering en ondersteuning, maar hij neemt niks over: hij ondersteunt bewoners bijvoorbeeld bij vragen over welzijnsactiviteiten, mantelzorg en woningaanpassingen. Boersma benadrukt dat de kracht zit in eigen regie: bewoners behouden het heft in handen, ook als de dementie toeneemt.

Er zijn aanpassingen in het gebouw doorgevoerd zoals personenalarmering, cameratoezicht en toegangscontrole. Het atrium van het complex is ingericht als ontmoetingsruimte. Hier worden activiteiten door bewoners zelf georganiseerd die bijdragen aan onderlinge steun en contact. Het initiatief sluit bovendien aan bij de regionale realiteit van de Achterhoek, waar dubbele vergrijzing en ontgroening spelen. Het hergebruik van een bestaand gebouw was een bewuste keuze, passend bij de gemeentelijke ambitie om duurzaam en toekomstgericht te ontwikkelen.

De Kattenberg laat zien hoe zorgvuldig ingerichte woonconcepten de balans kunnen vinden tussen zelfstandig wonen, ondersteuning en gemeenschapszin. Het is een voorbeeld van hoe wonen en zorg opnieuw verbonden kunnen worden, zonder dat bewoners hun autonomie verliezen.

Meer informatie

Lees meer over de Kattenberg op hun website: www.dewoonplaats.nl/projecten/kattenberg

Reflectie op de toekomst

De drie initiatieven laten zien dat er geen standaardoplossing bestaat. Het Brokanthuis benadrukt kleinschaligheid en gedeelde voorzieningen, Hof van Leijh zoekt naar kracht in diversiteit en wederkerigheid, en De Kattenberg biedt een alternatieve tussenvorm voor zelfstandig wonen en het verpleeghuis door echtparen met dementie zo lang mogelijk samen te laten wonen.

Wat deze voorbeelden verbindt, is dat de muren tussen wonen, welzijn en zorg dunner worden. Nieuwe woonvormen vragen om samenwerking tussen corporaties, gemeenten, zorgorganisaties en bewoners zelf. Het gaat niet alleen om stenen, maar om het bouwen van gemeenschappen.

Innovatieve woonvormen bieden ouderen een kans om actief, verbonden en zelfstandig te blijven. Tegelijkertijd zijn er uitdagingen: structurele betaalbaarheid, schaalbaarheid en de vraag hoe zulke projecten toegankelijk worden voor álle ouderen. Dit vraagt ook om aanpassingen in wet- en regelgeving omdat de verschillende geldstromen (via Wlz, Wmo, Zvw) het organiseren van activiteiten of diensten bemoeilijkt. De komende jaren zal moeten blijken hoe deze initiatieven verder ontwikkeld kunnen worden en welke lessen bruikbaar zijn voor andere regio’s.

De urgentie is duidelijk: met de groei van het aantal ouderen en de druk op de zorg zijn creatieve en mensgerichte oplossingen nodig. Innovatieve woonvormen zoals Brokanthuis, Hof van Leijh en De Kattenberg laten zien dat het kan: wonen op een manier die niet alleen praktisch, maar ook sociaal duurzaam is.